Ng�y 21 th�ng 9
Th�nh Phanxic� JACCARD PHAN (NINH)
Linh Mục Thừa Sai Paris - (1799 – 1838)

Một cuộc sống bi h�ng.

Nếu so s�nh những cuộc tử đạo như những vở bi h�ng kịch th� cuộc tử đạo của th�nh Phanxuc� Jaccard Phan l� một trong những bi h�ng kịch h�ng tr�ng nhất : Mười năm t� khi rộng khi ngặt, với hai mươi th�ng t� đ�y gian khổ v� ba �n tử h�nh. Giữa những khổ ải đ�, nổi bật l�n ch�n dung một người h�ng quả cảm. Ng�i đ� chiến thắng được đ�i kh�t v� sốt r�t, đ� trung th�nh tuyệt đối với ch�n l� của Tin Mừng l� tha thứ v� phục vụ kẻ l�m hại m�nh. Gan l� trước nghịch cảnh, từ chối mọi tiện nghi, như nh�n x�t của Đức cha Cu�not Thể : "con người kh�ng c�n g� để mất đ�, đ� lu�n tiến về ph�a trước để chinh phục tha nh�n".

Ch� kh� ch�ng n�ng d�n

Ch�o đời ng�y 06.09.1799 tại Onion thuộc miền Savoie nước Ph�p, trong một gia đ�nh n�ng d�n ngh�o, nhưng đạo đức, cậu Phanxic� Jaccard thủơ nhỏ ham chơi hơn l� học. C�n g� l� th� bằng chạy nhảy giữa c�nh đồng xanh tươi b�t ng�t. Khi được cha mẹ gởi v�o chủng viện M�lan, cậu Jaccard lu�n l� học sinh "đội sổ" n�n đ�m ra ch�n nản v� trốn về gia đ�nh. Nhưng sau, nhờ bạn b� v� th�n nh�n kh�ch lệ, đ�ng kh�c v� ước muốn l�m linh mục, cậu xin trở lại chủng viện, cậu hứa với mọi người sẽ cố gắng tới c�ng.

Quả thực Jaccard đ� giữ lời hứa. Với sự chuy�n cần v� nỗ lực, anh ho�n th�nh chương tr�nh chủng viện M�lan, rồi được l�n đại chủng viện gi�o phận Chambery năm 1819. Hai năm sau, th�y Jaccard xin gia nhập hội Thừa Sai Paris, v� thụ phong linh mục ng�y 15.03.1823. Liền đ�, cha Jaccard được đề cử v�o chức vụ gi�m đốc đại chủng viện. Nhưng cha thẳng thắn tr�nh b�y với c�c Bề Tr�n : "Con t�nh nguyện v�o đ�y để truyền gi�o phương xa, chớ kh�ng phải ở th�nh phố Paris n�y".

Thế l� ng�y 10.07.1823, cha xuống t�u tại cảng Bordeaux gi� từ qu� hương y�u dấu. Ng�y 25.11.1824, t�u của cha cập bến Macao, nhưng m�i th�ng 2.1826, vị thừa sai mới đến được gi�o phận Đ�ng Trong. Sau một thời gian học tiếng Việt ở chủng viện An Ninh, cha lấy t�n l� Phan, hoạt động tại Nhu L�, Phủ Cam, rồi l�m gi�m đốc chủng viện An Ninh (Quảng Trị).

Tinh thần phục vụ hết m�nh

Th�ng 6.1827, vua Minh Mạng tập trung về Huế ba vị thừa sai : Tabert Từ, Gagelin K�nh v� Odorico Phương, viện cớ cần người th�ng ng�n v� dịch s�ch. Ba th�ng đầu, cha được đối xử tử tế, c� thể l�m việc mục vụ cho gi�o hữu Huế, nhưng c�c ng�i như bị giam lỏng t�i Cung Qu�n, l�c n�o cũng c� l�nh g�c, đi d�u th� c� ba l�nh đi k�m. Đến cuối năm nhờ c� Tả qu�n L� Văn Duyệt can thiệp với vua, ba vị thừa sai được thả về. C�n ri�ng cha Phan, th�ng 7.1828, qu�n l�nh mang tr�t son, c�ng điều đến triệu cha về kinh đ�. Ng�i ở Cung Qu�n dịch c�c t�i liệu tiếng Ph�p ra tiếng Việt. thấy ở Cung Qu�n như bị "b� tay buộc ch�n" kh�ng l�m việc t�ng đồ được, cha Phan liền xin vua đến ở họ Dương Sơn c�ch kinh th�nh 15 c�y số, để vừa gi�p c�c t�n hữu vừa dịch s�ch cho ho�ng cung. Giai đọan n�y cha đ� dịch c�c s�ch về Napol�on, về việc chinh phục của Anh ở Ấn Độ, về lịch sử �u, Mỹ, v� dạy tiếng Ph�p cho nhiều người vua gởi tới. Vua muốn ban chức lộc triều đ�nh, nhưng cha từ chối kh�ng nhận.

Được tin vua Minh Mạng sắp mừng lễ Tứ tuần, cha xin ph�p đứng ra tổ chức t�m ng�y li�n tiếp, cầu nguyện cho Ho�ng Đế bằng những nghi thức long trọng. Ngo�i c�c t�n hữu, số lương d�n đến tham dự đ�ng đảo như ng�y hội. Nhiều người nhờ dịp n�y th�m qu� mến đạo, trong đ� c� một số quan đại thần v� b� chị c�c Đức Vua.

Người "l�nh" của vua Minh Mạng

Th�ng 9.1831, l�ng Dương Sơn do cha Phan phụ tr�ch bị d�n l�ng Cổ L�o g�y chuyện v� tố c�o về tội chiếm đất. Đến sau v� kh�ng c� bằng cớ, họ đổi qua tố c�o về tội theo đạo. Lập tức 73 người bị giam t�, mỗi người l�nh 100 roi đ�n, vi�n ph� l� bị lưu đầy, L� trưởng v� cha Phan bị �n tử h�nh. Ri�ng với cha Phan, vua Minh Mạng tỏ vẻ nh�n đạo hơn, đổi từ �n xung qu�n, bắt nhập ngũ trong qu�n đội ho�ng gia, v� được điệu về giam lỏng ở Cung Qu�n để tiếp tục dịch s�ch vở, thơ từ …

Giai đoạn n�y cha Phan nhiều lần tiếp x�c với vua Minh Mạng. Ch�nh Vua nhờ cắt nghĩa c�c tranh ảnh Cựu ước v� T�n ước… Vị t�ng đồ của Ch�a liền tranh thủ giải th�ch cho vua hiểu về gi�o l� trong đạo, về Thi�n Ch�a s�ng tạo, linh hồn bất tử v� thưởng phạt đời sau. Một lần cha Phan đ�nh bạo gởi cho vua cuốn gi�o l� d�nh cho người xin học đạo. Đối lại nh� vua sai quan Thượng thư bộ lễ đến bắt cha phải đốt hết c�c s�ch t�n gi�o đ�, nhưng cha cương quyết từ chối. Quan n�i: "T�i tha cho �ng, nhưng khi ra trước hội đồng c�c quan, �ng phải n�i đ� gởi s�ch v� đồ lễ về T�y rồi, v� hứa kh�ng giảng đạo nữa". Cha đ�p: "Thưa quan, quan biết l� đạo cấm n�i dối, c�n việc ngừng giảng đạo, t�i kh�ng thể v�ng được". Vi�n quan tiếp: "Vậy �ng sẽ bị �n xử tử". Cha trả lời: "T�i đ� bị l�n �n một lần, c� l�n �n lần nữa cũng chẳng sao". Vua Minh Mạng biết chuyện nhưng lờ đi v� thấy chưa đến l�c, chỉ ra lệnh cho người canh g�c cha nghi�m ngặt hơn trước.

Người t� lưu đ�y bất khuất

Th�ng gi�ng năm 1833, sau sắc lệnh cấm đạo to�n quốc, cha Phan c� th�m người bạn đồng h�ng, cha Odorico Phương d�ng Phanxic� mới bị bắt ở C�i Nhum. Mỗi đ�m, hai cha �m thầm d�ng lễ với nhau ở Cung Qu�n, đồ lễ giấu ở s�n nh�. Từ đ�y hai vị sống b�n nhau trong một năm rưỡi, c�ng chia sẻ ngọt b�i đắng cay, c�ng đ�n nhận người bạn t� đặc biệt, cha Gagelin K�nh v� hiệp th�ng với hy lễ tử đạo của ng�i. Nhiều tuần lễ liền, mỗi buổi s�ng khi thức dậy, hai vị lại gi�p nhau chuẩn bị dọn m�nh l�nh ph�c tử đạo, nhưng giờ Ch�a chưa đến.

Thời gian n�y miền Nam c� cuộc nổi loạn của L� Văn Kh�i. Vua Minh Mạng nghe đồn c�c t�n hữu tham gia rất đ�ng, n�n lo sợ v� thảo một l� thư dụ h�ng, đưa cho thừa sai k�. Hai cha thức suốt một đ�m để viết một l� thư kh�c k�u gọi c�c anh em t�n hữu. Theo l� thư, việc chống lại triều đ�nh c� hại cho đạo, v� Tin Mừng kh�ng bao giờ chấp nhận việc huynh đệ tương t�n. Thế nhưng số t�n hữu theo L� Văn Kh�i thực tế kh�ng đ�ng, n�n l� thư n�y kh�ng mang lại hiệu quả bao nhi�u.

"Giận c� ch�m thớt", vua Ming Mạng nổi cơn thịnh nộ, truyền xử tử hai vị gi�o sĩ. May c� sự can thiệp của Ho�ng Th�i Hậu Thuận Thi�n. B� kh�ng muốc con l�m điều thất nh�n �c đức, v� nhắc con coi chừng nước Ph�p trả th�. Thế l� bản �n được đổi th�nh lưu đ�y chung th�n tại Lao Bảo (ở bi�n giới L�o), nơi rừng s�u nước độc. Sau mười ng�y tr�o non lội suối, ng�y 12.12.1833, hai cha đến đất lưu đầy, phải sống trong trại t� c� r�o chắn v� ch�ng nhọn xung quanh. Niềm an ủi lớn lao của hai cha l� vẫn được nhiều t�n hữu viếng thăm tiếp tế lương thực.

Nhưng chưa được một th�ng, Vua thay vi�n cai ngục kh� t�nh hơn, v� nhắn lời dụ dỗ hai vị xuất gi�o. Việc dụ dỗ thất bại, vi�n cai ngục liền chuyển hai cha sang trại cấm cố, cho giam ri�ng trong một t�p lều trật hẹp, bớt phần cơm v� cấm tiếp tế. Th�m v�o đ�, �ng c�n cho tịch thu to�n bộ s�ch kinh, giấy viết. Cha Odorico Phương hay n�i đ�a : "Ch�a thấy t�i l�m thừa sai vụng về n�n cho đổi qua nghề l�m bếp. T�i l� đầu bếp, cha Jaccard rửa ch�n. Nhưng vấn đề l� kh�ng c� g� bỏ v�o nồi để nấu th�i".

Ngo�i nắm cơm mỗi ng�y mỗi nhỏ bớt, hai cha phải đi h�i hoa cỏ dại, chuối xanh về luộc với một �t muối để đủ sống qua ng�y. Đời sống kham khổ, đ�i kh�t v� cơn bệnh sốt r�t �c t�nh đ� cướp đi sinh mạng của người bạn của cha Phan. Cha Odorico Phương đ� từ trần ng�y 25.5.1834 sau một tuần liệt giường. C�n lại một m�nh cha Phan đ� sống s�t c�ch t�i t�nh cho tr�n hai mươi th�ng lưu đầy. Cũng sốt r�t, cũng kiết lỵ, nhưng ng�i đ� khuất phục được ch�ng. Kh�ng những thế, cha tiếp tục l�m việc t�ng đồ trong trại, học tiếng l�o để nếu c� cơ hội sẽ qua đ� truyền gi�o. Cha cũng soạn được một cuốn ngữ vựng tiếng Ch�m, nhờ sự hỗ trợ của c�c bạn t� người Ch�m.

Vắt chanh bỏ vỏ

Đến th�ng 9 năm 1835, v� cần người, vua Minh Mạng đưa cha về giam ở Cam Lộ (Quảng trị) để l�m gi�o sư. Vua gửi đến s�u thanh ni�n học tiếng Ph�p nhưng cấm kh�ng được n�i chuyện về đạo. Vua nhờ cha hướng dẫn về địa l� v� lịch sử Au Mỹ, giải th�ch c�c phong tục, tập qu�n v� luật lệ của họ. Đặc biệt cha gi�p Vua t�m hiểu về Ch�u Au, nhất l� luật ph�p nước Nhật. Dầu bận rộn vất vả, nhưng cha rất tận tụy với Vua, v� như cha n�i: "T�i muốn chứng tỏ phải d�ng điều thiện để thắng điều �c".

Ba năm trời ở Cam Lộ, niềm vui lớn nhất của cha Phan l� được d�ng lễ trong ngục. Một tấm v�n bắc qua hai chiếc ghế l�m b�n thờ, cha d�ng lễ v�o giữa đ�m khuya, rồi thu xếp dọn dẹp ngay sau đ�. V� được quan qu�n k�nh nể, cha c� thể chốn tho�t dễ d�ng. Ch�nh Đức cha Thể cũng gợi � điều đ�, nhưng cha kh�ng thực hiện, v� cha biết quan qu�n sẽ truy l�ng gắt gao. Việc truy l�ng đ� sẽ l�m hại c�c t�n hữu v� lỡ ra nhiều người sẽ bị bắt v� m�nh.

Đầu năm 1838, một biến cố lớn l�m thay đổi ho�n cảnh cha Phan. Số l� khi triệt hạ chủng viện An Ninh gần Di Loan, cha g�am đốc Candalk Kim chạy tho�t n�n v�ng n�i, vua liền tr�t cơn thịnh nộ l�n cha Phan "Kẻ th�ng đồng với tội nh�n qua thư từ". Ng�y 07.3 cha bị bắt tr�i, hỏi cung rồi bị mang g�ng xiềng �p giải về Quảng Trị.

Đường l�n n�i sọ

Tại Quảng Trị, quan cho căng nọc vị thừa sai v� cho đ�nh từ 9 giờ đến trưa, n�t nhiều chiếc roi, để bắt cha phải bỏ đạo. Cha trả lời : "Đạo của t�i kh�ng do Đức Vua, n�n t�i kh�ng buộc phải bỏ đạo theo � Vua được". Lần kh�c, cha bị tra tấn bằng k�m nung đỏ kẹp v�o đ�i, thịt ch�y kh�t, đau đớn v� c�ng, nhưng cha vẫn cương quyết kh�ng chối đạo.

Từ 18.7.1838, cha được giam chung với chủng sinh T�ma Thiện. Hai cha con tạ ơn Ch�a, v� c�ng nhau nguyện cầu xin Ng�i trợ gi�p. Bản �n từ Quảng Trị gởi v�o kinh đ� xin xử trảm, nhưng vua Minh Mạng đổi th�nh xử giảo v� k� ng�y 17.9. S�ng ng�y 21.9.1838, quan qu�n dẫn hai cha con ra khỏi trại giam, đến một ngọn đồi ở l�ng Nhan Biều (Quảng Trị). Tới nơi xử, hai cha con từ chối bữa ăn �n huệ, v� quỳ đối diện quay v�o nhau c�ng cầu nguyện.

Theo � cha Phan, muốn thấy tận mắt sự trung th�nh của người m�n sinh trẻ tuổi, n�n qu�n l�nh h�nh xử chủng sinh T�ma Thiện trước. Sau đ�, v�ng d�y qua cổ vị gi�o sĩ rồi k�o mạnh hai đầu, đưa linh hồn ng�i về Thi�n Quốc.

B� mẹ của cha Phan khi hay biết, đ� reo l�n "Thật l� tin vui, gia đ�nh ta c� một vị tử đạo". B� n�i : "Xin ch�c tụng Ch�a. t�i vẫn sợ sẽ buồn khổ biết bao, nếu con t�i bị khuất phục trước gian khổ, trước cực h�nh’.

Thi h�i vị tử đạo được ch�n cất ngay tại ph�p trường, đến năm 1847 được cải t�ng về chủng viện Thừa Sai Paris. Đức L�o XIII suy t�n linh mục Phanxic� Jaccard Phan l�n h�ng Ch�n Phước ng�y 27.5.1900. Ng�y 19-06-1988, Đức Gioan Phaol� II suy t�n ng�i l�n bậc Hiển th�nh.