L� CUỘC CHIẾN ĐẤU LI�N LỶ
Ngang qua vũ trụ c� một qui luật bất biến, nếu kh�ng chiến đấu người ta chẳng bao giờ được đội triều thi�n vinh hiển. Những người nh�t nh�t kh�ng d�m vật lộn với cuộc đời th� kh�ng c� h�o quang. Tảng băng tr�i lềnh bềnh trong nước lạnh ở bắc cực kh�ng l�i k�o ch� � của ai cả. Nhưng nếu n� tr�i giạt trong d�ng nước ấm m� vẫn kh�ng tan chảy th� l�m cho mọi người kinh ngạc v� th�n phục. Nếu lại c�n l�m như vậy v� chủ � th� người ta coi n� c� một c� t�nh.
Đường lối duy nhất để minh chứng t�nh y�u l� h�nh động chọn lựa, lời n�i xu�ng chẳng đủ. Do đ�, c�i thử th�ch nguy�n thủy của Ađam, cũng �p dụng cho mọi người. Ngay cả thi�n thần cũng phải chịu thử th�ch. Đ� lạnh chẳng xứng đ�ng ca ngợi v� lạnh, lửa n�ng cũng vậy, đ�u c� ai khen n� v� n�ng ? Nhưng chỉ những ai đủ can đảm l�m việc lựa chọn mới xứng đ�ng được ca ngợi v� h�nh động của m�nh, chỉ qua những c�m dỗ v� thử th�ch của n� m� chiều s�u t�nh nết được biểu lộ. Kinh Th�nh n�i: �Ph�c thay người biết ki�n tr� chịu đựng cơn thử th�ch, v� một khi đ� được t�i luyện, họ sẽ l�nh phần thưởng l� sự sống Ch�a đ� hứa ban cho những ai y�u mến Người� (Gc 1,12). Người ta chỉ thấy sức kh�ng cự của linh hồn mạnh nhất khi bị qủi dữ tấn c�ng cao độ. Sự c� mặt của c�m dỗ kh�ng nhất thiết �m chỉ kẻ bị c�m dỗ chẳng ho�n thiện. Ch�a ch�ng ta chẳng khi n�o c�m dỗ ai, c�m dỗ l� do khuynh hướng nội tại của con người thi�n về sự dữ, m� mọi người đều c�. Tuy nhi�n khuynh hướng kh�ng lu�n l� điều kiện cần thiết để chịu tấn c�ng. C�m dỗ của Ch�a Gi�su ho�n to�n đến từ b�n ngo�i, chứ kh�ng từ b�n trong. Ch�ng ta nhiều khi cũng vậy. Điều ch�nh x�c xẩy ra trong c�c cơn c�m dỗ của Ch�a Gi�su kh�ng phải sự hư hỏng của bản t�nh, m� lo�i người ch�ng ta phải chịu đựng. Nhưng l� do lời quỉ sứ k�u gọi Ng�i b�c bỏ sứ mệnh thi�ng li�ng v� chương tr�nh thi�n sai của m�nh. C�m dỗ đến từ b�n ngo�i kh�ng nhất thiết l�m cho c� t�nh yếu đi, ngược lại, khi chiến thắng, n� tăng cường khả năng trở n�n th�nh thiện hơn.
Ch�ng ta c� thể dễ d�ng ph�n t�ch c�c c�m dỗ nh�n loại. Bởi lẽ n� lu�n rơi v�o một trong ba loại. Một, thuộc x�c thịt như đam m� ăn uống, d�m dục. Hai, thụ�c tr� kh�n như ki�u ngạo, ghen tương. Ba, thuộc t�nh y�u ngẫu tượng như tham lam, say m� tiền t�i vật chất. Suốt cuộc sống con người bị bầm dập bởi những c�m dỗ n�y. Nhưng t�y theo tuổi t�c m� cường độ của ch�ng c� thay đổi. Ở tuổi thanh xu�n, c�m dỗ thường xuy�n l� x�c thịt, chống lại thanh sạch v� khuynh hướng phạm tội d�m �. Tuổi trung ni�n, x�c thịt bắt đầu t�n lụi v� c�m dỗ chuyển sang phần t�m tr�. Người ta khởi sự thống trị, th� dụ ki�u ngạo v� th�m kh�t quyền lực. Về m�a thu của cuộc đời, c�m dỗ h� tiện bắt đầu nổi l�n v� khẳng định m�nh. Cảm thấy rằng kết th�c cuộc đời đ� đến gần, n�n người ta cố gắng xua đuổi nghi ngờ về an to�n đời đời tức sự cứu rỗi, bằng c�ch t�ch lũy của cải vật chất v� an ninh kinh tế. Kinh nghiệm thường thức cho hay, những ai sống bu�ng thả x�c thịt ở thuổi trẻ, th� cũng tham lam ở tuổi gi�.
Những linh hồn tốt l�nh bị c�m dỗ kh�c với hạng ph�m phu tục tử. V� Con Thi�n Ch�a, Đấng đ� trở th�nh người, kh�ng bị c�m dỗ giống người ph�m ngay cả c�c linh hồn th�nh thiện. Cơn c�m dỗ của kẻ say sưa �trở về với n�n mửa của hắn� như Kinh Th�nh gọi, th� kh�ng giống c�m dỗ của c�c th�nh về ki�u ngạo. Mặc dầu cả hai đều rất thực. Ch�ng ta c� khuynh hướng nghi�ng về sự dữ, cho n�n cần h�m m�nh, hy sinh, từ bỏ, để l�i m�nh ra khỏi �c�c cỏ dại�, ng� hầu cuộc sống thi�ng li�ng c� thể ph�t triển.
Ch�nh thi�n nhi�n cũng gi�i b�y nhu cầu hy sinh h�m m�nh. Ngo�i tiến tr�nh vươn l�n của sự sống th� c�n tiến tr�nh ph�n hủy, giống như sự co lại của c�c kim kh�. Th� dụ thanh sắt nung n�ng l�n th� nở ra, khi nguội đi th� co lại, sự sống kh�ng những cần nu�i dưỡng m�nh, nhưng c�n trở n�n đồ ăn thức uống nu�i dưỡng c�c h�nh thức sống kh�c nữa. Luật n�y t�m thấy khắp nơi trong tạo vật. Thực vật kh�ng những ti�u thụ khinh kh�, dưỡng kh�, �nh s�ng mặt trời, nước, để duy tr� sự sống nhưng n� cũng l� thức ăn cho tr�u b�, d� cừu. Đến lượt m�nh tr�u b�, d� cừu sau khi nu�i dưỡng m�nh bằng cỏ ngo�i đồng th� lại trở n�n thức ăn cho lo�i người, hiến sự sống m�nh cho lo�i người được sống. V� khi đ� được dưỡng nu�i ở dưới thế, con người phải hy sinh v� nước trời. Nếu định luật n�y kh�ng tồn tại th� mọi sự sống tr�n địa cầu chấm dứt ngay. Nếu như thế giới v� cơ �ch kỷ từ chối kh�ng cho c�y cỏ ăn, nếu bầu trời từ chối kh�ng tưới mưa cho c�y cối. Mọi c�y cối tr�n tr�i đất sẽ chết, nếu c�y cối �ch kỷ kh�ng l�m thức ăn cho động vật ngo�i đồng, nếu mọi hạt giống �ch kỷ kh�ng l�m thức ăn cho chim ch�c, nếu biển cả từ chối kh�ng nu�i nấng t�m c�, th� mọi đời sống động vật biến khỏi mặt đất n�y. Nếu lo�i v� cơ v� s�c vật cũng như thực vật kh�ng cống hiến cho người ta năng lực v� sự sống của m�nh. Con người sẽ chết, bị x�a sạch khỏi h�nh tinh nhỏ b� n�y. N�i c�ch kh�c sự sống kh�ng những b�nh trướng bằng c�ch lớn l�n, nhưng cũng phải chết đi theo luật co r�t, để cống hiến m�nh cho bậc sống cao hơn. To�n thể vũ trụ sẽ l� thi�n đường, nếu mọi sự, mọi vật trong đ� biết hy sinh, d�ng hiến sự sống m�nh v� lợi �ch chung.
Nhưng lợi �ch n�o của c�c hy sinh ? Thứ nhất, liệu hợp l� kh�ng khi sự sống chỉ tồn tại v� sự sống kh�c ? Ch�ng ta trả lời c�u hỏi n�y bằng nghi vấn kh�c. Liệu thực vật c� sự sống trong ch�nh m�nh ? Liệu động vật tự m�nh c� đời sống ho�n hảo ? Liệu sự kiện thực vật, động vật v� người ta cần thức ăn nu�i dưỡng, chứng minh rằng: Ch�ng kh�ng c� cuộc đời ho�n hảo, nhưng phải lệ thuộc v�o một đời sống kh�c ? Đ�ng ra, chỉ Tạo H�a mới c� đời sống đầy đủ. Nếu chẳng tạo vật n�o c� sự sống ho�n hảo cả, v� duy chỉ Thi�n Ch�a c� m� th�i. Th� ch�ng ta kh�ng thể phủ nhận sự thật l� đời sống bất to�n kh�ng c� quyền sống cho ch�nh m�nh, m� phải hy sinh v� lợi �ch chung. Nếu ch�ng ta c�ng nhận quyền được sống �ch kỷ th� cũng phải c�ng nhận quyền ấy trong c�c bậc sống thấp hơn. Do đ� liệu ch�ng ta d�m từ chối t�nh lệ thuộc hỗ tương của c�c hiện hữu sống động ? Thật l� ch�nh đ�ng, nếu lo�i vật nu�i dưỡng trong sự hy sinh của lo�i vật kh�c, rồi đến lượt m�nh, hy sinh cho cấp sống cao hơn. N�i c�ch kh�c, thật ch�nh đ�ng nếu lo�i n�y ti�u thụ lo�i kia để rồi m�nh lại bị lo�i kh�c ti�u thụ. Nếu ch�ng hiến tế kẻ kh�c th� ch�ng cũng phải sẵn s�ng để bị hiến tế. Nhận rồi lại cho đi, mới theo đ�ng luật lệ Thi�n Ch�a thiết lập cho vũ trụ n�y.
Vậy th� đ�u l� lợi �ch v� mục ti�u của tất cả những tiến tr�nh ? Thi�n Ch�a �p đặt luật lệ tự hiến tế l�n vũ trụ n�y l�m chi ? Nếu ch�ng ta suy nghĩ kỹ th� nhận ra đ�y l� chương tr�nh lạ l�ng nhất của Ng�i. Chương tr�nh an b�i mỗi cấp bậc sống được Ng�i quan ph�ng cho một bậc sống cao hơn. Thế giới v� cơ như kh�ng kh�, �nh s�ng mặt trời, c�c kh� kh�c sẽ chẳng bao giờ c� sự sống nếu kh�ng đi v�o c�y cỏ, hay vương quốc thực vật n�i chung. C�y cỏ kh�ng ph� hủy ch�ng, kh�ng l�m cho ch�ng hết hiện hữu, cũng chẳng lấy đi phẩm gi� hay vai tr� n�o của c�c chất v� cơ đ�. Nhưng ban th�m cho ch�ng c�i g� mới, đ� l� sự sống vương quốc thực vật cao thượng h�a thế giới v� cơ bằng c�ch kết nạp n� v�o đời sống của m�nh, cho n� chia sẻ niềm vui sự sống m� trước kia n� chẳng hề c�. Thế giới thực vật ban cho thế giới v� cơ những luật lệ mới, qui tắc mới của cuộc sống thực vật. N�i c�ch kh�c, vương quốc thực vật đ� n�ng cao vương quốc v� cơ l�n một bậc.
Cũng vậy, c�ng một tiến tr�nh �p dụng cho thế giới thực vật bước l�n đời sống động vật. Giống như c�c chất v� cơ phải hy sinh ch�nh m�nh để l�m chất dinh dưỡng cho c�y cối v� bước v�o thế giới thực vật th� thực vật cũng phải tự hủy để nu�i sống động vật v� như vậy được n�ng cao l�n cấp bậc động vật. Rau cỏ, c�y cối phải được nhổ rễ l�n khỏi c�nh đồng mầu mỡ để l�m thức ăn cho tr�u b�, heo g�. Ch�ng bị nghiền n�t nơi răng, nơi dạ d�y th� vật để l�m chất dinh dưỡng cho động vật v� từ đấy bước l�n bậc sống cao hơn, gia nhập vương quốc động vật. Tuy nhi�n l�m như vậy thực vật kh�ng mất phẩm g�a của m�nh như l� c�y cỏ, nếu kh�ng n� kh�ng thể nu�i dưỡng động vật. Điều xẩy ra l� l�c n�y c� những luật lệ v� qui tắc kh�c điều khiển n� ng� hầu đạt chủ đ�ch mới, tức sắp xếp th�nh c�c cơ quan mới. N�i gọn lại, c�y cỏ l�c n�y c� h�nh thức sống cao hơn, tức động vật.
Nhưng c�i chi c� thể n�ng tồn tại của con người l�n cao thượng hơn ? Liệu c� mục ti�u n�o đ� để con người hi sinh t�nh mạng ng� hầu đạt mục ti�u cao thượng h�a, bước l�n mức tồn tại cao hơn ? Giả dụ như kh�ng c�, th� thế giới n�y qủa l� một nơi khủng khiếp. L�c ấy ch�ng ta sẽ chẳng c� quyền quyết đo�n c� mức sống n�o cao hơn con người ? Nhi�n liệu, b�ng hồng cũng kh�ng c� quyền n�i rằng c� chi sống cao hơn n�. Giả dụ tiến tr�nh của vũ trụ chấm dứt nơi con người, th� phải chấp nhận c�y cỏ sẽ ở tr�n con người, bởi lẽ n� tiếp tục tồn tại c�ch cao thượng nơi động vật. V� động vật cũng hơn con người, bởi sự tồn tại của n� phong ph� hơn nơi con người. Nhưng con người th� lại chẳng tồn tại nơi đ�u cao thượng hơn m�nh. R� r�ng l� điều phi l�. Cho n�n, phải c� một trật tự n�o cao hơn sự sống của con người để rằng con người c� thể tiến v�o. Đ� l� trật tự si�u nhi�n, nghĩa l� phải c� h�nh thức sự sống kh�c ho�n hảo hơn h�nh thức hiện tại, cao thượng gấp trăm h�nh thức v� cơ, c�y cỏ v� s�c vật để con người thỏa m�n ước vọng của m�nh. H�nh thức sự sống mới đ� l� g� ?
Xin thưa, l� đời sống của Thi�n Ch�a Ba Ng�i, một đời sống v� c�ng c�ch xa v� cao thượng hơn con người. Ch�ng ta đ� khảo s�t c�c tiến tr�nh kh�c nhau của tạo vật tham dự v�o đời sống cao hơn m�nh. Nhưng khi suy gẫm về m�u nhiệm ẩn dấu trong Thi�n Ch�a từ thuở đời đời �Tức con người được n�ng l�n để chia sẻ bản t�nh Thi�n Ch�a�. Th� trong c�ng tr�nh tạo dựng kh�ng c� chi giống như vậy. Ch�ng ta được ph�p nh�n lại v�i th� dụ loại suy yếu ớt trong c�c tạo vật đ� n�i đến ở tr�n. C�n đời sống thần linh của Thi�n Ch�a, tạo vật đến mu�n đời bị loại trừ, ngay cả c�c thi�n thần. Nhưng Thi�n Ch�a đ� th�ng ban đời sống qu� b�u n�y cho c�c thụ tạo th�ng minh một c�ch tự do v� nhưng kh�ng. Ng�i c� thể thực hiện điều lạ l�ng n�y bằng nhiều đường lối kh�c nhau. Nhưng Ng�i đ� mạc khải đường hướng Ng�i chọn. L� trở n�n Đấng chia sẻ nh�n t�nh của ch�ng ta, ng� hầu ch�ng ta được th�ng hiệp với bản t�nh của Ng�i. Đức Kit� Gi�su Ch�a ch�ng ta l� chiếc cầu nối kết nh�n loại với bản t�nh Thi�n Ch�a. Bởi v� Ng�i mang bản t�nh lo�i người về mọi sự, ngoại trừ tội lỗi. Bởi v� Ng�i c� bản t�nh Thi�n Ch�a hợp nhất với Ch�a Cha v� Ch�a Th�nh Thần, n�n Ng�i l� Thi�n Ch�a. C�i yếu tố định h�nh chung giữa ch�ng ta v� Ng�i l� bản t�nh nh�n loại nơi Ng�i, cho n�n n� l� mối d�y nối kết ch�ng ta với đời sống Thi�n Ch�a Ba Ng�i.
B�y giờ nếu ch�ng ta muốn sống đời cao hơn, nếu ch�ng ta muốn th�p nhập v�o Thi�n Ch�a, nếu ch�ng ta muốn n�ng cao đời sống m�nh, th� bằng phương tiện n�o đ�, ch�ng ta phải th�m nhập đời sống thần linh của Thi�n Ch�a. Ch�ng ta phải n�n một với Ng�i, nếu muốn chia sẻ sự sống của Ng�i. Nhưng điều chi đ� gợi hứng cho luật chết đi để được sống cao hơn ? Năng lực m�u nhiệm n�o th�c đẩy Ng�i Lời Nhập Thể, biến sự chết của mỗi người th�nh vi�n đ� qu� độ đến đời sống si�u nhi�n ? Đ� l� t�nh y�u, t�nh y�u đ� gợi hứng cho tất cả mọi hy sinh. V� t�nh y�u ch�nh danh kh�ng phải l� khao kh�t chiếm hữu, sở hữu, c� được � đ�y l� �ch kỷ � m� mong ước bị chiếm hữu, bị sở hữu, bị c�. N� hy sinh bản th�n v� người kh�c. Biểu tượng của t�nh y�u thế gian l� một v�ng tr�n, li�n tục xoay quanh m�nh bởi c�i t�i, lu�n lu�n suy nghĩ về c�i t�i. Biểu tượng của t�nh y�u như Ch�a Gi�su mạc khải, l� c�y thập gi�. N� giang tay đến tận đời đời, �m ấp mọi linh hồn v�o v�ng tay m�nh. T�nh y�u tội lỗi của thế gian c� mẫu mực l� �ng Giuđa trong đ�m phản bội: �C�c �ng cho t�i bao nhi�u tiền t�i sẽ nộp hắn cho c�c �ng�. T�nh y�u ch�n thật c� h�nh tượng nơi Ch�a Gi�su v�i giờ sau đ�, khi Ng�i nghĩ đến c�c T�ng đồ v� bảo qu�n dữ, c�c bạn của Giuđa kẻ �m h�n Ng�i giả dối : �Vậy nếu c�c anh t�m bắt ta, th� để cho c�c người n�y đi�.
T�nh y�u, như vậy, l� ban tặng bản th�n v� bao l�u ch�ng ta c�n th�n x�c, c�n hướng đến ơn cứu độ th� n� lu�n đồng nghĩa với hy sinh trong truyền thống c�ng gi�o của từ đ�. T�nh y�u hy sinh một c�ch tự nhi�n như mắt xem tai nghe. Đ� l� l� do ch�ng ta n�i tới t�n nhọn, lao ph�ng của t�nh y�u. Nghĩa l� c�i chi đ� l�m người ta bị thương, ch� rể khi y�u c� d�u của m�nh th� ban tặng n�ng chiếc nhẫn bằng v�ng, bạch kim chứ kh�ng bằng đồng, sắt. Bởi lẽ v�ng, bạch kim đắt gi�, phải trả bằng gi� cao hy sinh. Người mẹ ngồi canh đứa con đau yếu suốt đ�m, kh�ng gọi n� l� nhọc nhằn, m� l� t�nh y�u. Nếu ng�y n�o đ� c�c �ng chồng qu�n t�nh y�u đồng nghĩa với hy sinh, ng�y ấy họ sẽ cho vợ l� giống vật qu�i gở, �ch kỷ đ�i đ�ng g�p tiền bạc trong h�nh thức những b� hoa xinh đẹp, hoặc l� mụ b� chằng h� tiện, bắt mua v�ng mua bạc dưới nh�n hiệu nhẫn h�n phối. Cũng vậy họ sẽ bụng bảo dạ Thi�n Ch�a l� c�i giống g� �c độc, lu�n đ�i hỏi hy sinh, h�m m�nh. Ngược lại, nếu t�i cho rằng Thi�n Ch�a qu� y�u nh�n loại, đến nỗi gởi con Ng�i xuống trần để cứu chuộc lo�i người, l� điều qu� hợp l�, v� nếu t�i t�m ra một người cha hy sinh mạng sống m�nh v� đứa con y�u, th� t�i biết chắc rằng Con Thi�n Ch�a th� mạng sống m�nh v� bạn hữu l� điều chấp nhận được: Bởi v� �chẳng c� t�nh y�u n�o lớn hơn t�nh y�u của người ph� mạng sống v� bạn hữu�.
Sự so s�nh như vậy thật bất to�n. Bởi v� Ch�a ch�ng ta l�m nhiều hơn l� chỉ theo luật lệ thi�n nhi�n. T�nh y�u của Ng�i qu� lớn lao. Việc hạ m�nh, hy sinh của Ng�i qu� vĩ đại, đến nỗi mọi cố gắng để so s�nh theo kiểu tr� kh�n lo�i người đều xa sự thật mu�n tr�ng. Nếu như mọi t�nh nh�n đều cố gắng trở n�n giống người m�nh y�u, th� t�i kh�ng lấy l�m ngạc nhi�n khi thấy ai đ� d�ng hiến mạng sống m�nh v� Thi�n Ch�a, v� những ai n�n giống Ng�i đến độ mang nơi th�n thể m�nh những dấu th�nh của cuộc khổ nạn Ch�a Gi�su. T�nh y�u l� nguy�n l� cho hết mọi cuộc hiến tế. Vậy th� những người y�u cuộc đời ho�n hảo trong Ch�a Kit� sẽ chết đi cho ch�nh m�nh. Việc chết đi n�y, việc thuần h�a c�c chi thể m�nh như v� v�n c�c con th� hoang d�, việc in dấu th�nh gi� tr�n th�n x�c m�nh n�y, được gọi l� khổ chế. Như vậy Ch�a Gi�su kh�ng ra luật n�o mới khi n�i ch�ng ta phải rơi xuống đất v� chết đi như hạt l�a. Ng�i chỉ đơn giản c�ng bố lại kinh nghiệm ch�ng ta đ� trải qua ng�n vạn lần trong cuộc sống, nhưng chưa học �p dụng n� trong mọi ng�c ng�ch của vũ trụ. Đặc biệt những t�nh huống m� linh hồn ch�ng ta cần thiết nhất.
T�nh y�u, bởi n� g�y cảm hứng hy sinh, cho n�n đối với quan điểm thế gian, l� ngu xuẩn. Chẳng ai thấu hiểu người đang y�u hơn ch�nh họ. Họ sống trong một thế giới ri�ng biệt. Họ h�t thở ở bầu kh�ng kh� kh�c. Họ thực hiện những điều bất ngờ, kh�ng thực, nghịch l�, v� ngay cả ngu muội. Đ� l� luật lệ của t�nh y�u. T�nh y�u hiểu ngầm hy sinh v� hy sinh xem ra l� dại dột đối với thế gian. Nếu như hiểu t�nh y�u l� vậy, tương đương với hy sinh, khổ chế, h�m m�nh. Th� mọi hy sinh l� ngu xuẩn theo quan điểm thế gian. Đức Gi�su Kit� bước l�n thập tự l� kẻ ngu dại nhất ho�n cầu, dưới mắt thế gian. Ng�i l� kẻ thất bại lớn nhất lịch sử. Theo ti�u chuẩn lượng gi� của lo�i người, Ch�a chịu đựng một thất bại chưa từng thấy. Trước hết, kh�ng giữ được c�c bạn hữu trung th�nh. Ph�r� t�ng đồ cả chối bỏ Ng�i trước một c� hầu g�i của th�y thượng phẩm. Gioan ngả m�nh v�o l�ng Ng�i trong bữa tiệc ly giữ im lặng khi th�y bị kết �n. Giuđa, một trong mười hai quan t�a x�t xử Israel m� Ng�i chọn l�n, b�n đứng Ng�i với 30 đồng bạc. Trong 4 phi�n xử, trước 4 thẩm ph�n, Ng�i chẳng c� lấy một nh�n chứng ủng hộ m�nh. Ng�i chẳng giữ nổi c�c bạn hữu. Phải chăng như vậy l� bằng chứng t�nh kh�ng th�nh c�ng trước cuộc đời ?
Hơn nữa, nếu như Ng�i l� Thi�n Ch�a, tại sao kh�ng thắng nổi t�nh cảm của Philat�, khi hắn tuy�n bố: ��ng kh�ng biết rằng ta c� quyền tha �ng sao ?� Ng�i c� thể được tự do nếu Ng�i về phe với vi�n th�i th� to�n quyền Roma. Nhưng Ng�i kh�ng l�m như vậy. Cho n�n, thế gian k�u rằng: �ngu xuẩn�. Nếu như quyền năng v� c�ng tại sao Ng�i kh�ng đ�nh phạt cho chết hết đ�m binh l�nh đ�nh đ�n v� nhạo b�ng m�nh ?
Vậy th� đ�ng l� : - �Ngu xuẩn�, thế giới k�u to.
Nếu Ng�i c� khả năng l�m cho c�c h�n đ� trở th�nh con c�i tổ phụ Abraham m� lại kh�ng tập hợp bạn b� l�c bị bắt giữ ? - �Ngu xuẩn� thế gian h�.
Nếu c� thể l�m một ph�p lạ trước mặt H�r�đ� để hắn tha m�nh, tại sao Ng�i kh�ng l�m ? - �Ngu xuẩn� thi�n hạ k�u l�n.
Nếu như Ng�i n�ng đỡ cả vũ trụ trong l�ng b�n tay, tại sao lại để m�nh vấp ng� dưới sức nặng của c�y thập tự ? - �Ngu xuẩn� thế giới la to.
Nếu tay Ng�i c� quyền ph�p phục hồi �nh s�ng cho đ�i mắt m� lo�, �m thanh cho đ�i tai điếc, th� tại sao cho ph�p đanh sắc th�u qua ? - �Ngu xuẩn� thế gian kết �n.
Nếu Ng�i c� thể chứng minh thần t�nh của m�nh bằng c�ch leo xuống: �H�y xuống khỏi thập tự v� ch�ng t�i sẽ tin� Tại sao Ng�i kh�ng l�m theo lời họ, bước xuống khỏi c�y gỗ như bước xuống ngai v�ng ? - �Ngu xuẩn� thế giới c�ng h�.
Nếu như một l�nh tụ k�ch động quần ch�ng c� lẽ Ng�i th�nh c�ng rực rỡ. Nhưng như một Thượng Đế Ng�i bị thi�n hạ đ�ng đinh. Th�nh gi� l� một sự đi�n rồ. V� Ch�a Gi�su Kit� l� một thất bại cay đắng. Đ� l� � kiến của thế giới. Như vậy tất cả những ai y�u mến Ch�a Kit� Đấng chịu đ�ng đinh phải biết chia sẻ c�i ngu dại của Ng�i. Định luật đau khổ kh�ng ph�n biệt giữa tr� v� th�y. Thế giới g�n nh�n hiệu �kh�ng� cho tất cả những ai từ bỏ gi�u sang, ph� q�i, bạn b�, th�n th�ch, rượu ch�, kho�i lạc để gia nhập nh� d�ng, tu viện. Đổi gấm v�c lụa l� lấy �o th� vải nhặm v� kỷ luật khắc khe. Thế giới sẽ gọi l� �g� đi�n� những ai kh�ng đ�nh trả khi bị tấn c�ng, kh�ng nguyền rủa khi bị chửi bới. Bởi lẽ l�m như vậy kh�ng xứng đ�ng với sự đi�n dại của Thi�n Ch�a, Đấng từng tuy�n bố: �Nếu người ta vả m� b�n phải c�c ngươi, th� đưa lu�n m� b�n tr�i nữa�. Thế gian sẽ ch� l� �ấm đầu� bất cứ những ai ki�n quyết tu�n theo luật lệ cổ hủ, lỗi thời của Gi�o Hội về th�nh thiện h�n nh�n v� khước từ quan điểm đương thời truyền b� d�m � ph�ng đ�ng. Thế giới sẽ khinh khi những ai treo m�nh tr�n thập tự hy sinh khi hắn c� cơ may tr�o xuống chơi v�n x�c đĩa với c�c qu�n l�nh La m� để thắng bộ y phục của Ch�a Kit�.
Đ�ng vậy, nhưng �sự ngu dại của Thi�n Ch�a c�n hơn kh�n ngoan lo�i người� v� �sự kh�n ngoan của thế gian n�y l�m sao s�nh được với ngu dại của Thi�n Ch�a ?�. Nhưng chỉ trong quan điểm của thế gian, m� ch�ng ta l� những kẻ �ngu xuẩn�, tựa như Th�y m�nh dại dột trước H�r�đ� ! Hay như lời th�nh Phaol�: �V� Ch�a Kit� ch�ng ta l� những kẻ đi�n dại�. � niệm chung kh�ng l�m ai trở th�nh người đi�n, quan điểm chung l� hợp l�, tốt đẹp. Nhưng n� kh�ng khuy�n ai leo n�i để chịu vất vả, cũng chẳng n�m ai xuống biển. � kiến chung l� kh�ng bạo động, vậy m� �Nước trời phải cướp lấy bằng sức mạnh, v� những kẻ n�o mạnh mẽ mới được v�o�. � kiến chung kh�ng bảo ai phải th� mạng sống m�nh. Nhưng Ch�a n�i: �Ai mất mạng sống m�nh v� Th�y v� v� Ph�c �m, sẽ t�m lại được n�. Đ�i khi đời sống chỉ được cứu khi bước v�o nguy hiểm, liều chết trong gang tấc, nhảy xuống vực thẳm (như ch�y nh� chẳng hạn). Nhưng quan điểm chung kh�ng khuy�n ai l�m một bước nhảy nguy hiểm. Đ�i lần binh sĩ phải mở đường m�u qua v�ng v�y qu�n th�. Nhưng l�c ấy phải liều chết. � kiến chung chẳng bao giờ khuy�n người ta quyết định liều lĩnh như vậy. Để v�o nước trời đ�i khi người ta phải m�c mắt bỏ đi. Nhưng � kiến chung kh�ng ai l�m như vậy. Quan điểm chung l� người ta chết v� bắt buộc phải chết. Nhưng t�nh y�u khiến người ta chết để được sống. V� cũng lu�n l� đ� m� t�nh y�u Ch�a Kit�, Đấng chịu đ�ng đinh, đ� sản xuất ra thượng tr� kh�n ngoan của thi�n đ�ng ở c�i gi� �ngu dại� trước mặt người đời. N� l�m cho người ta từ bỏ sự sống m�nh, để được lại đời sau, l�m cho người ta b�n hết gia t�i để mua vi�n ngọc qu�, l�m cho người ta n�m thế giới đi như đồ vặt vĩnh, cười v�o mặt thần chết v� ph�t biểu như một vị th�nh t�n thời n�i: �T�i chẳng cần tu�n phục để chết, nhưng cần để sống�. Điều n�y kh�ng c� nghĩa Tin Mừng của Ch�a Gi�su l� Ph�c �m của khổ đau.
Xin suy nghĩ kỹ những d�ng sau đ�y của Đức Hồng Y Newman: �Quan điểm cuộc đời n�y để hưởng thụ kho�i lạc v� hạnh ph�c mang nặng t�nh n�ng cạn. Đối với những ai nh�n kỹ b�n dưới bề mặt của sự việc th� dễ d�ng nhận ra c�u truyện kh�c hẳn. Một c�ch s�u sắc hơn nhiều, học thuyết th�nh gi� cũng dạy c�ng một b�i học m� thế gian dạy cho những ai sống l�u v� c� nhiều kinh nghiệm sống, thấu hiểu về đau khổ. Thế gian n�y chỉ ngọt ng�o ngo�i miệng, trong l�ng đầy đắng đ�t, chua cay. N� l�m cho ch�ng ta đầu ti�n l� h�i l�ng, nhưng cuối c�ng kh�ng được vậy. Bề ngo�i coi n� vui vẻ trẻ đẹp, nhưng b�n trong to�n xấu xa, khổ ải ! Khi người ta sống đủ l�u, họ sẽ la to l�n với s�ch giảng vi�n: �Ph� v�n, mọi sự thảy đều ph� v�n�. Nếu kh�ng được t�n gi�o hướng dẫn, họ buộc phải đi xa hơn v� n�i:
Mọi sự thảy l� ph� v�n, l� lao t�m khổ tứ, l� thất vọng, l� buồn sầu, l� khổ đau.� Sự ph�n x�t nghi�m ngặt của Thi�n Ch�a về tội lỗi con người ta, đ� nằm sẵn trong thế giới n�y rồi. N� bắt buộc người ta phải kh�c than đau đớn d� muốn hay kh�ng. Vậy th� th�nh gi� Ch�a Kit� đ� dạy ch�ng ta nếm trước c�i kinh nghiệm thảm sầu ấy của thế giới�. Ph�c �m ngăn cản ch�ng ta nh�n n� c�ch hời hợt, m� t�m những vui th� ch�ng qua trong sự vật. N� cấm ch�ng ta t�m kiếm vui sướng tức thời, để ban cho ch�ng ta niềm vui trong sự thật v� vi�n m�n đời sau. N� khước từ ch�ng ta thỏa m�n ban đầu v� n�i rằng nếu bạn khởi sự bằng vui sướng, bạn sẽ kết th�c trong đau khổ. N� khuy�n ch�ng ta n�n khởi sự với th�nh gi� Ch�a Gi�su, v� nơi th�nh gi� ấy ch�ng ta sẽ t�m thấy đầu ti�n l� khổ đau, nhưng sau đ� l� b�nh an v� vui mừng nổi l�n từ đau khổ đ�. Th�nh gi� sẽ dẫn đưa ch�ng ta từ kh�c than, hối cải, khi�m tốn đến cầu nguyện, ăn chay, đ�nh tội v� phục sinh. Ch�ng ta sẽ than kh�c v� tội lỗi, chịu đau khổ với Đức Kit�, nhưng sẽ được vui mừng v� hạnh ph�c lớn lao hơn c�c nỗi thống khổ cũ, lớn lao hơn những lời hứa của thế gian, mặc d� thế gian chẳng thể hiểu, chẳng thể tin được điều n�y. N� c�n chế nhạo � niệm về ch�n l� ấy, bởi n� chưa hề nếm thử. C� người c�n cho l� ng�n từ rỗng tuếch m� c�c tu sĩ nam nữ thấy tiện n�n d�ng, cố gắng tự thuyết phục về nội dung của n�. V� đem ra tuy�n truyền cho người kh�c. Nhưng thực tế chẳng c� chứng cớ n�o cả, chẳng ai cảm nhận được � nghĩa.... Nhưng sự thật l�, chỉ kẻ n�o khởi sự với thế giới v� h�nh mới hưởng được đầy đủ thế giới hữu h�nh, kẻ n�o đầu ti�n khước từ n�, mới thụ hưởng n� ch�n thật hơn. Kẻ n�o trước hết, chay tịnh, rồi mới tận hưởng bữa tiệc linh đ�nh. Kẻ n�o học biết kh�ng lạm dụng n�, mới thừa hưởng sự gi�u sang của n�. V� chỉ những ai coi n� như chiếc b�ng của thế giới đang tới v� v� vậy kh�ng ngần ngại khước từ n�, th� đạt được điều ch�n thật.
(Thập gi� Ch�a Kit� v� thế giới)
Như vậy chủ đ�ch của h�m m�nh kh�ng phải để hủy hoại tự do, nhưng kiện to�n n�: Tự do kh�ng c� nghĩa muốn l�m chi cũng được, nhưng c� nghĩa l�m điều xứng đ�ng. Người ta kh�ng tự do khi sống ph�ng t�ng, tăng cường ảnh hưởng của tội nguy�n tổ. H�m m�nh l� b�c trần c�i �bản ng� �ch kỷ v� l�m ch�ng ta tự do hơn để theo ch�n Ch�a. Linh hồn c�ng th�o cởi được c�c xiềng x�ch buộc m�nh với c�c th�i xấu thế gian, th� c�ng tự do hơn, c�ng trở về với ch�nh m�nh. Như t�n say sưa lu�n bị �m ảnh bởi rượu ch�, th� c�c th�nh lu�n bị c�i �bản ng� thanh sạch chiếm cứ. Như thế c� khả năng tất cả ch�ng ta đều trở n�n th�nh thiện hay thi�ng li�ng h�a như con c�i Đức Ch�a Trời, giống như vi�n đ� s� s� c� khả năng trở th�nh một pho tượng đẹp. Nhưng trước khi n� trở n�n pho tượng n� cần được đục, đẽo gọt trong tay c�c nghệ sĩ t�i hoa. C�c nghệ sĩ n�y biết c�ch loại bỏ đi những phần thừa th�i của t�nh �ch kỷ, ng� hầu tỏ lộ ra h�nh ảnh xinh đẹp mới mẻ của Ch�a Kit�.
Cho n�n hy sinh h�m m�nh tự n� kh�ng phải l� mục ti�u nhắm tới, nhưng l� phương tiện cần thiết để đạt mục ti�u. Những ai tự thực h�nh kỷ luật như cốt yếu của t�n gi�o, v� sẵn s�ng khước từ tạo vật của Thi�n Ch�a như sự dữ, th� lu�n tỏ ra ki�u căng. Nhưng từ bỏ vật chất hiểu theo đ�ng nghĩa l�nh mạnh l� phương tiện duy nhất để gắn b� với Thi�n Ch�a. Tuy nhi�n kh�ng c� hy sinh thực sự, nếu thiếu t�nh y�u Thi�n Ch�a. Th�nh Phaol� đ� n�i rằng b�c �i, thương người, hy sinh, bố th� v� ngay cả tử đạo nếu thiếu l�ng y�u mến Thi�n Ch�a th� kh�ng đ�ng phần thưởng đời đời: �Giả như t�i c� đem hết t�i sản v� cơ nghiệp ra bố th�, hay nộp cả th�n x�c t�i để chịu thi�u đốt, m� kh�ng c� đức mến, th� cũng chẳng �ch g� cho t�i� (1 Cor 13, 3). Người thanh ni�n trong trường t�nh bỏ hết mọi t�nh bạn kh�c v� tập trung v�o một c� g�i để diễn tả t�nh y�u của m�nnh với c� ta. Th� trong trật tự si�u nhi�n linh hồn cũng phải từ bỏ l�ng quyến luyến c�c tạo vật thế gian, để b�y tỏ t�nh y�u của m�nh với Thi�n Ch�a. N� chỉ gắn b� với một m�nh Thi�n Ch�a m� th�i.
Qu� khứ tồn tại nơi ch�ng ta như những th�i quen, như những cắn rứt lương t�m v� tội lỗi, như những khuynh hướng lặp lại tội quen phạm. C�c kinh nghiệm qu� khứ lưu th�ng trong m�u huyết, trong tiềm thức, ngay cả trong lối ăn vận h�ng ng�y của ch�ng ta. Cho n�n ph�n x�t của ng�y mai cũng lu�n �m ảnh ch�ng ta, g�y n�n những lo �u, v� sợ h�i, kinh khiếp v� bồn chồn nơi mỗi người, l�m cho ch�ng ta cảm thấy bất an v� thấp thỏm. Con b� hay con ngựa chỉ sống trong gi�y ph�t hiện tại, kh�ng hề cắn rứt lương t�m hoặc lo lắng. Nhưng con người kh�ng được an b�nh như vậy. Họ kh�ng những k�o l� qu� khứ m� c�n mang g�nh nặng tội lỗi tr�n m�nh, lo �u về tương lai vĩnh cửu !
V� bởi v� qu� khứ c� mặt ở trong con người dưới h�nh thức lương t�m cắn rứt v� tương lai trong c�c lo lắng. Cho n�n phương ph�p duy nhất để con người tho�t khỏi g�nh nặng l� hạ quyết t�m vững chắc tr�nh xa tội lỗi. Bước đầu ti�n l� phải tẩy rửa qu� khứ. Ở bước n�y phải ph�n biệt tha thứ v� đền b� v� những tội lỗi nhớ đuợc. Nhiều người nghĩ rằng một khi tr�t phạm tội, điều cần thiết l� qu�n n� đi, c�i g� l� qu� khứ h�y để n� tr�i v�o dĩ v�ng. Nghĩ như vậy l� sai lầm. Số người kh�c cũng sai lầm tương tự khi cho rằng, một khi phạm tội v� được tha thứ, chẳng cần phải l�m chi xa hơn nữa. Cả hai c�i nh�n n�y đều chưa đầy đủ. Bởi n� thiếu t�nh y�u, ngay khi linh hồn tiếp x�c với Ch�a Gi�su v� nhận ra rằng đ� x�c phạm nghi�m trọng đến Ng�i, một t�nh y�u v� bờ, th� c�ng việc đầu ti�n nghĩ tới, sau khi được thứ tha l� giống như �ng Giak�u �T�i xin đền b� mọi sự�. Ch�a ch�ng ta, khi thiết lập b� t�ch h�a giải đ� n�i r� r�ng rằng: C� sự kh�c biệt giữa tha thứ v� th�o gỡ qu� khứ, đ� l� l� do sau khi xưng tội, th� l�nh nhận c�ng thức giải tội, hay h�a giải, v� l� l� do, một khi đ� được thứ tha, th� linh mục giải tội n�i: �Việc đền tội l��� tức phải đọc bao nhi�u kinh cầu nguyện. Bao nhi�u việc l�nh, h�m m�nh, để đền v� phần tội đ� xưng th�.
T�nh hợp l� của việc đền b� n�y tỏ hiện r� r�ng, nếu ch�ng ta diễn giải c�c x�c phạm đến Thi�n Ch�a bằng một th� dụ cụ thể. Giả dụ t�i ăn cắp của bạn chiếc đồng hồ đeo tay. Khi lương t�m ray rứt, t�i quyết định th� nhận với chủ nh�n v� n�i �liệu anh tha tội cho t�i kh�ng ?� Dĩ nhi�n bạn tha, nhưng chắc chắn sẽ đ�i lại chiếc đồng hồ v� n�i: �Vậy th� xin trả lại n� cho t�i.� Trả chiếc đồng hồ l� bằng chứng r� r�ng l�ng hốn hận ch�n th�nh của t�i. Ngay cả c�c con trẻ chơi với nhau cũng vậy. Ch�ng cũng bồi thường xứng đ�ng hay c�n bằng khi bị ray rứt v� tội lỗi: Đứa trẻ chơi đ� banh chẳng may l�m vỡ k�nh cửa sổ. Hắn tự động n�i: �Con sẽ mua đền tấm kh�c�. Chỉ tha thứ m� th�i kh�ng th�o gỡ được x�c phạm. Nếu ch�ng ta n�i với ai đ� sau khi phạm tội, đ�ng một chiếc đinh v�o cột, mỗi lần được tha thứ th� nhổ chiếc đinh ra, chẳng bao l�u kh�m ph� ra rằng, chiếc cột đầy c�c lỗ đinh, l�c đầu, ch�ng đ�u c� lỗ đinh n�o ? Tương tự như vậy, ch�ng ta chẳng thể n�o trở lại thời trong trắng khi m� tội lỗi chưa ph� huỷ. Khi ch�ng ta quay lưng với Thi�n Ch�a do phạm tội chống lại Ng�i, ch�ng ta đ� đốt ch�y chiếc cầu nối kết. B�y giờ phải ki�n nhẫn bắc lại chiếc cầu. Một doanh gia mắc nợ khổng lồ, sẽ thấy m�nh mất hết uy t�n, chẳng c�n khả năng tiếp tục bu�n b�n. Tội của ch�ng ta cũng vậy, phải thục hồi cho Thi�n Ch�a nếu muốn c�n tiếp tục c�ng việc của sự sống.
Cho n�n, đền b� l� h�nh động trả nợ cho c�c tội đ� phạm. Khi việc đ� đ� l�m, Thi�n Ch�a nối lại t�nh nghĩa với ch�ng ta. L�ng tha thứ của Ng�i l� sự phục hồi mối tương quan y�u mến. Giống như khi ch�ng ta x�c phạm đến bạn hữu, ch�ng ta sẽ chẳng cảm nghiệm được bạn thứ tha, cho đến khi lại giao tiếp vơi nhau trong tương k�nh. L�ng thương x�t của Thi�n Ch�a lu�n sẵn s�ng. Sự tha thứ của Ng�i lu�n hiện diện. Nhưng ch�ng kh�ng hoạt động cho đến khi ch�ng ta tỏ b�y cho Ng�i biết ch�ng ta thực sự cần đến. Người cha trong dụ ng�n đứa con hoang đ�ng lu�n c� l�ng thứ tha, chờ đợi hắn trở về. Những đứa con chưa trở về th� l�m sao �ng ban bố sự tha thứ ấy ? Cho tới l�c hắn thay đổi � kiến, hối hận v� trở về xin tha thứ. Hắn đ� thực hiện như vậy v� việc đền b� l� hắn xin chỉ l�m một t�i tớ trong gia đ�nh m� th�i. Bao l�u ch�ng ta c�n gắn b� với sự dữ, bấy l�u việc tha thứ v� phương thực hiện. Điều đ� thật đơn giản giống như luật của sự sống vậy. Nếu ch�ng ta sống thẳm s�u trong hang tối th� l�m sao �nh s�ng mặt trời c� thể chiếu tới ch�ng ta ? V� chẳng bao l�u đ�i mắt ch�ng ta sẽ đui m�. Việc thứ tha như vậy kh�ng c� t�nh tự động để được ơn ấy, ch�ng ta phải sẵn s�ng đ�n nhận. C�i bằng chứng của l�ng đớn đau v� lỗi phạm l� việc ch�ng ta vui l�ng nhổ sạch rễ của nết xấu trong m�nh. Nết xấu th�c đẩy ch�ng ta phạm tội. Người ghen gh�t h�ng x�m l�ng giềng v� đi xưng tội, nhưng chỉ được tha nếu hắn sẵn l�ng tha thứ cho kẻ th�: �Nếu anh em kh�ng tha thứ, th� Cha của anh em, l� Đấng ngự tr�n trời, cũng sẽ kh�ng tha lỗi cho anh em� (Mc 11, 26).
Tự y�u m�nh l� nguồn gốc mọi hỗn loạn. Sai lầm trong lối sống, đưa đến một loạt những th�i xấu m� c�c nh� đạo đức gọi l� bẩy mối tội đầu. Ch�ng thuộc t�nh �ch kỷ m� người c� đức tin phải tr�nh xa. Bẩy mối tội đầu l� 7 ngọn cờ của c�c t�nh xấu. Ch�ng l�: Ki�u ngạo, h� tiện, ganh tị, d�m �, giận gh�t, tham ăn v� lười biếng. Để c� thể chống lại bẩy th�i xấu n�y. Ch�ng ta cần s�ng suốt nhận diện ch�ng nơi bản th�n.
* Ki�u ngạo: L� tự đ�nh gi� cao, vượt xa cả sự thật. H�nh thức cao nhất của n� l� biến m�nh th�nh luật lệ cho mọi người. Ti�u chuẩn x�t đo�n lu�n l� l� hắn, thượng đế l� hắn. Hắn l� trung t�m vũ trụ, kh�ng ai bằng hắn.
Trong văn h�a t�n thời, ki�u ngạo n�p dưới h�nh thức đẹp đẽ hơn: Th�nh c�ng v� nổi tiếng. Khao kh�t của đ�n �ng t�n thời l� được người ta phục vụ rượu tốt nhất, của phụ nữ t�n thời l� quần �o bảnh bao nhất, của học sinh t�n thời l� đầu t�c b� x� nhất. Ở điểm n�y, ch�ng ta thấy hiện tượng di�m d�a cực kỳ nhất của �ch kỷ. N� khiến những kẻ h�nh động như vậy phải được ch� �, nếu kh�ng họ chẳng thể chịu nổi. Ngo�i ra ph� b�nh, chỉ tr�ch, n�i xấu, lăng nhục, lời chua cay l� những việc l�m kh�c của c�i t�i �ch kỷ, mục ti�u của n� l� n�ng cao bản th�n l�n tr�n x�c chết của tiếng tăm thi�n hạ. Mỗi sự hạ thấp danh gi� người kh�c l� một sự b�nh trướng bản th�n m�nh. Nếu người ta c�ng cảm thấy m�nh quan trọng th� c�ng nổi giận nếu kh�ng được trọng vọng. Những ai nịnh h�t m�nh, th� được coi l� kh�n ngoan, ngược lại, những ai ph� b�nh th� bị g�n cho l� ngu ngốc.
Ki�u ngạo lại c� bẩy nh�nh: 1/ Khoe khoang hay tự t�n vinh bằng lời n�i. 2/ L�ng y�u nổi tiếng tức y�u th�ch lời khen của kẻ kh�c. 3/ Giả h�nh: giả vờ đạo đức, th�nh thiện. 4/ Cứng cổ, từ chối � kiến kẻ kh�c. � kiến của m�nh l� hơn hết. 5/ Bất h�a, kh�ng từ bỏ � kiến sai lầm. 6/ C�i cọ, g�y gỗ bất cứ ai kh�c � kiến với m�nh. 7/ Kh�ng v�ng lời, khước từ t�ng phục bề tr�n. Thường khi những người ưa th�ch nổi tiếng, coi � kiến m�nh quan trọng hơn, hay hơn kẻ kh�c, thường kh�ng hay v�ng lời. Họ coi trọng thắng lợi hơn l� �ch chung. Đ� l� l� do tại sao họ hay từ chối qu� c�p kh�ng giao đ�ng giờ, đ�ng l�c khi họ tỏ � muốn c�. Họ ưa th�ch trừng phạt thi�n hạ khi kh�ng vừa �. Khi tranh c�i họ kh�ng cần biết sự thật nhưng chỉ cần thắng cuộc, l�m như m�nh hay ho nhất, khẳng định � kiến m�nh dẫu n� sai.
* H� tiện: L� th�i xấu thứ hai g�y n�n mu�n v�n giống tội. N� l� biến thể của bản ng� c� nh�n, lan sang chiếm hữu của cải vật chất, để thỏa m�n c�c nhu cầu vật chất, tinh thần của m�nh. Sự suy đồi bắt đầu từ thu t�ch t�i sản như mục ti�u, chứ kh�ng như phương tiện, c�ch m� t�i sản được thu t�ch. Họ bất chấp quyền lợi kẻ kh�c, bủn xỉn trong việc ti�u d�ng. Họ l�m gi�u kh�ng giới hạn. Họ kh�ng d�m d�ng của cải phục vụ c�c nhu cầu tha nh�n.
H� tiện l� dấu hiệu người kh�ng tin cậy v�o Thi�n Ch�a nữa. Họ tự quan ph�ng cho m�nh: �N� đ�ch thị l� người chẳng lấy Ch�a l�m nơi ẩn n�u, nhưng chỉ tin cậy v�o đồng tiền đống của v� khoe khoang mưu độc của m�nh� (Tv 52,9). Nếu kh�ng sửa chữa sớm, t�nh h� tiện sẽ g�y n�n c�c nết xấu kh�c nữa trong đời sống con người. Th� dụ v� cảm trước đau khổ tha nh�n, lo lắng bồn chồn trước tương lai, ước muốn kh�ng đ�ng c� nhiều hơn nữa. Bạo lực chống kẻ kh�c để bảo vệ t�i sản của m�nh. N�i dối để thu t�ch th�m nhiều, phản bội, lừa đảo như trường hợp của Giuđa.
Ưa th�ch qu� đ�ng đời sống nhung lụa cũng l� dấu chỉ của h� tiện. N� chứng tỏ linh hồn trần trụi phải lấy kho�i lạc vật chất che đậy. Con người c�ng cần đến trang điểm b�n ngo�i như v�ng bạc kim cương, ngọc ng�, ch�u b�u c�ng chứng tỏ sự ngh�o n�n của t�m hồn. Hội h�, đ�nh đ�m thường xuy�n cũng l� dấu chỉ trống rỗng trong t�m hồn. Người ta phải lấy những n�o loạn vật chất để b� đắp lại. L�c ấy c�i �c� b�n ngo�i lẫn lộn với hữu thể căn bản. Người �ch kỷ lu�n tưởng rằng m�nh c� gi� trị bởi v� m�nh chiếm hữu nhiều của cải ! Đ�y l� giống tội t�y đ�nh g�y n�n nhiều khinh bỉ khi ch�ng ta xem thấy n� nơi kẻ kh�c, v� ki�u ngạo nơi bản th�n m�nh. T�m l� th�ng thường chứng tỏ rằng con người h� tiện t�ng h�nh dưới c�i vỏ �tận tụy c�ng việc�, rất kh� sống đời sống tinh thần. Hắn c� nhiều ảo tưởng v� sai lầm rằng m�nh chẳng thiếu thốn điều chi, đầy đủ mọi sự, tự m�n hết cỡ. C�i m� hắn c�ng nhận m�nh c�n thiếu, l� những thứ thỏa m�n cho th�n x�c hắn. Ph�c �m Marco kể (10,23): �V� Ch�a Gi�su nh�n chung quanh, v� n�i với c�c m�n đệ: Người gi�u c� kh� v�o nước Đức Ch�a Trời biết bao�.
* Ganh tỵ: L� th�i xấu c� t�m l� buồn rầu trước hạnh ph�c của tha nh�n, nhất l� hạnh ph�c đ� lại vượt tr�n t�nh cao ngạo của m�nh. Người gi�u thường khi h� tiện, th� kẻ ngh�o hay ghen tương. Người ghen tương căm gh�t bất cứ ai hạnh ph�c, vui vẻ. Hắn coi như người kh�c ăn cắp của hắn, nếu họ c� tiền bạc, sắc đẹp, hạnh ph�c, b�nh an, duy�n d�ng, học thức� ganh tỵ th�c đẩy đ�n b� xấu x� n�m những lời chua cay v�o c�c phụ nữ kh�c đẹp hơn họ v� gọi những người kh�n ngoan l� ngu dại ngớ ngẩn. C�c kẻ ghen tương kh�ng với l�n được, th� họ k�o thi�n hạ xuống. T�nh ganh tỵ khiến người ta hợm m�nh, thấp k�m học l�m sang, lu�n ghen gh�t, lu�n đ�i hỏi, sở hữu. Đối với kẻ hay ganh tỵ, những ai lịch sự họ g�n cho hai chữ �ngạo nghễ�, những ai đạo đức hai chữ �giả h�nh�, những ai gi�o dục tốt ba chữ �con nh� n�i�, những ai học thức hai chữ �mọt s�ch�. Ganh tỵ khởi đầu bằng c�u hỏi: �Tại sao t�i kh�ng sở hữu những thứ người kh�c c� ?� V� kết luận: �Tại v� họ c� những khả năng m� t�i kh�ng hề c�. Thế rồi sinh ra th� o�n. N� kh�ng bao giờ t�n trọng, k�nh nhường ai v� nhất l� kh�ng khi n�o biết n�i �c�m ơn�.
Ganh tỵ khởi sự qu� tr�nh của m�nh bằng c�ch hạ bệ thanh danh tha nh�n hoặc k�n đ�o hoặc kể truyện bịa đặt, n�i xấu, l�p x�p, rỉ tai v� c�c nội dung kh�c tương tự, nghĩa l� khi thấy c� hiệu quả, người kh�c bị hạ bệ l� m�nh vui mừng. Sẽ l� tội trọng nếu ghen tương tấn c�ng sự tiến bộ thi�ng li�ng hay t�ng đồ của kẻ kh�c. Đau đớn v� th�nh c�ng của họ.
Một trong những đường lối chữa trị biểu hiện của ganh tỵ trong bản th�n ch�ng ta l� đọc một kinh cầu nguyện ngay sau khi cảm thấy cơn bệnh nổi l�n, v� th�nh c�ng của ai đ�. D�ng họ l�n Thi�n Ch�a v� cầu ch�c họ tốt đẹp hơn nữa. L�c ấy ch�ng ta đập n�t cơn ghen tỵ t�m l� tự nhi�n. Phương thế thứ hai l� cố gắng ganh đua với đối t�c g�y ghen tương cho m�nh. Hội Th�nh c� nhiều gương s�ng của c�c th�nh kh�ng phải để đ� n�n ch�ng ta, nhưng để kh�ch lệ con c�i m�nh, kh�ng phải để l�m ch�ng ta nh�t đảm v� c�c yếu đuối của m�nh, nhưng th�c đẩy ch�ng ta tiến l�n. Ch�ng ta h�y để � đến nhau, l�m sao cho người n�y th�c đẩy người kia sống y�u thương v� l�m những việc tốt.� (Dt 10,24).
* D�m �: L� ước ao v� độ những kho�i lạc x�c thịt, l� đĩ điếm trong t�nh y�u, l� b�nh trướng �ch kỷ tới độ c�i t�i chiếu rọi v�o th�n thể người kh�c. C�i t�i y�u đương dưới ảo tưởng rằng �em� đang được y�u đương, nhưng thực sự đang bị lợi dụng để thỏa m�n c�i t�i. T�nh y�u thực hướng về người m�nh y�u như đối tượng duy nhất v� kh�ng thay thế được. Nhưng d�m � loại bỏ mọi suy nghĩ về người kh�c, v� thế, chỉ kinh nghiệm thỏa m�n th� t�nh của m�nh. Ng�y nay người ta đồng h�a d�m � bằng nhiều nh�n hiệu di�m d�a, như văn chương, nghệ thuật, t�m l�, với c�i cớ rằng tội ấy l� cần thiết cho sức khỏe, khẳng định m�nh, vi�n m�n th�i đời �Thực ra, d�m � l� một bệnh biến dạng nh�n c�ch từ tinh thần đến x�c thịt, từ c�i t�i cao thượng đến c�i t�i thấp h�n. Nhiều trường hợp d�m � qu� độ sinh ra từ lương t�m bất an, từ ước muốn trốn tho�t bản ng� sang nh�n vật thứ hai. Đ�i khi ngược lại, bắt người ta t�ng phục sự �ch kỷ của m�nh, l�m n� lệ t�nh dục m�nh. Ở mức độ cuối c�ng n�y, t�nh d�m � thấy rằng trốn tho�t khỏi bản th�n hay biến m�nh th�nh ngẫu tượng kh�ng k�o d�i được l�u. Bởi v� linh hồn bị lương t�m cắn dứt, bắt trở về với bản th�n v� như vậy bản th�n trở th�nh hỏa ngục nội tại. Kết quả của d�m � l� l�ng gh�t bỏ Thi�n Ch�a v� từ chối cuộc sống vĩnh hằng v� Thi�n Ch�a l� quan t�a v� cuộc sống đời đời l� nỗi thất vọng. Qu� độ của x�c thịt x�a bỏ mọi nguồn nghị lực tinh thần đến mức, cuối c�ng người ta kh�ng c�n khả năng ph�n đo�n l�nh mạnh trong bất cứ l�nh vực n�o nữa.
Chẳng c� dục vọng n�o g�y n�n kiếp n� lệ nhanh ch�ng như d�m �. Chẳng c� nết xấu n�o ph� hủy nh�n c�ch, tr� kh�n, l�ng muốn nhanh lẹ như tội x�c thịt. N� l�m bại hoại l� tr� con người theo 4 mặt: 1/ Sự hiểu biết: D�m dục l�m cho tr� kh�n ra đần độn, m� qu�ng, kh�ng c�n khả năng hiểu biết sự thật; 2/ Thiếu kh�n ngoan v� giảm gi� trị cuộc sống. Như vậy người ta trở n�n vội v�ng, hồ đồ trong ph�n đo�n; 3/ V� t�m do qu� tập trung v�o hưởng thụ �ch kỷ n�n kh�ng nghĩ đến người kh�c nữa; 4/ Bất thường, hay đổi thay, bởi v� l�ng muốn đ� ra yếu đuối, mất khả năng quyết định vững chắc.
* Giận dữ : L� th�i xấu ước muốn mạnh mẽ trừng phạt người kh�c. Ở đ�y t�i kh�ng đề cập đến nổi n�ng ch�nh đ�ng như Ch�a ch�ng ta khi Ng�i đuổi con bu�n ra khỏi đền thờ, những thứ giận dữ tr�i ph�p. N� thể hiện trong những nết xấu, trả th�, để bụng, giận hờn, �m mưu, đập ph�, k�o b� đảng� H�nh thức dối tr� của n�ng giận nơi những kẻ �ch kỷ l� ước muốn �ngang bằng� ăn miếng trả miếng, mắt đền mắt, răng đền răng, xin t� huyết cho biết tay nhau. Tr�n mặt b�o ch� v� s�n khấu người ta g�n cho giận dữ nh�n hiệu �phẫn nộ c�ng ch�nh�. Nhưng sự thật, n� vẫn l� căn bệnh �m ảnh người ta đe dọa, thịnh nộ, �c độc, t� � v� cuối c�ng l� bất b�nh nổi loạn. Những người c� lương t�m xấu thường l� những kẻ hay n�ng giận. Th� dụ kẻ trộm cướp sẽ nổi s�ng khi người ta n�i đến tật xấu của hắn, n�i hắn l� t�n ăn trộm. Người lương thiện kh�ng c� th�i độ ấy. Người phối ngẫu bất trung sẽ nổi s�ng khi bị bắt quả tang ăn vụng. Đ�n b� hay ghen tương v� độc �c sẽ đổ giận l�n đầu người ăn kẻ ở trong gia đ�nh. Những người mắc th�i xấu �ch kỷ thường phản ứng cực kỳ t�n bạo khi đụng chạm đến tự �i của họ v� khi c�c người tốt khiển tr�ch họ bằng c�c nh�n đức th� bị b�i xấu c�ch ma qu�i.
C� những mức độ giận dữ kh�c nhau. Đầu ti�n l� cảm x�c mạnh � tức nhạy b�n v� bất nhẫn với những bất tiện nhỏ nhặt. C�-ph� lạnh buổi s�ng, b�o ch� đến chậm, cũng l�m họ cằn nhằn giận dỗi. Mức độ thứ hai l� nổi s�ng với những cử chỉ đe dọa, mặt đỏ gay, s�i m�u v� ngay cả ph� ph�ch đồ d�ng. Những biểu hiện n�y chứng tỏ tội c�u giận kh�ng cho ph�p ai can thiệp v�o việc thỏa m�n kh�t vọng �ch kỷ của họ. Mức độ thứ ba cũng l� cuối c�ng, khi c� một thể hiện bạo lực thể x�c chống lại người kh�c. N�i r� hơn l� d�ng ch�n tay ẩu đả tha nh�n. L�c ấy l�ng hận th� t�m đền b�, l�m thiệt hại đối phương hoặc bằng tự vẫn. Nhiều người kh�ng nhận ra t�c hại quỷ qu�i của n�ng giận trong linh hồn m�nh, cho đến khi tự �i bị x�c phạm. Giận dữ ngăn cản nh�n c�ch ph�t triển, l�m ngưng mọi tiến bộ thi�ng li�ng � kh�ng những v� nghĩ n� khuấy động t�m tr� v� thiếu ph�n đo�n c�ng bằng, nhưng n� c�n l�m m� qu�ng trước quyền lợi tha nh�n, ph�n t�n suy tư, điều kiện cần thiết để được ơn th�nh Ch�a soi dẫn. N�ng giận lu�n lu�n l� hậu quả của một v�i thất bại do c�i t�i x�y dựng n�n. Sửa chữa n� nơi tha nh�n l� việc rất kh� khăn. Bởi v� n� đ� đ�m rễ s�u v�o t�nh ki�u ngạo của con người ta rồi, mặc dầu �t kẻ �ch kỷ chấp nhận l� thuyết n�y. Nhiều người th� cho th�n x�c bị tổn thương hơn l� c�i t�i bị hạ nhục.
* M� ăn uống: L� lạm dụng kho�i lạc hợp ph�p Ch�a đ� gắn liền với việc ăn uống. Sinh hoạt ăn uống l� phương tiện cần thiết để duy tr� sự sống. C�i xấu của n� l� qu� độ, t�m sự sung sướng trong ăn uống qu� mức. Ăn uống để bảo tồn sự sống. N� c� hai h�nh thức: ngo�i giờ qui định v� t�m cao lương mỹ vị. Tham lam ăn uống n�p dưới h�nh thức sức khỏe tốt, nhung lụa, t�nh dục, sống sang trọng tiện nghi, hợp thời đại. Thế hệ hai cằm, bụng bự, coi dục t�nh n�y l� đương nhi�n, kh�ng coi n� tội nặng. Ch�ng chẳng nghĩ g� đến hy sinh, h�m m�nh, khổ chế nữa. T�nh quỷ qu�i của nết xấu n�y nảy sinh từ sự kiện n� l�m cho linh hồn n� lệ th�n x�c v� như vậy l�m suy yếu đời sống tr� thức v� lu�n l� của người ta.
* Lười biếng: L� th�i xấu cuối c�ng của bẩy mối tội đầu, tức bảy nguy�n nh�n chủ yếu sinh sản ra tội lỗi. Lười biếng l� bệnh của l�ng muốn, l�m cho người ta bỏ b� bổn phận. Về phương diện thường thức lười biếng c� dạng ươn �i, y�u dễ d�i, nh�n hạ, ở kh�ng, l�nh đạm, v� cảm, trốn tr�nh c�ng việc, lườn khươn, tr� ho�n, chần chừ, l�ng ph� thời gian, d�ng d�i� về mặt tinh thần lười biếng biến dạng th�nh lạnh nhạt, gớm gh�t đọc kinh cầu nguyện, ươn lười thờ lễ, kh�ng ưa đời sống thi�ng li�ng. Lười biếng gh�t sống kỷ luật. Họ ưa nh�n xem c�c h�nh ảnh tr�n b�o ch� v� kh�ng bao giờ đọc một d�ng chữ. Nếu c� đọc th� s�ch họ ưa th�ch l� tiểu thuyết d�m �, l�ng mạn, tục tằn. Họ chẳng khi n�o đọc nội dung nặng nề, nhưng hữu �ch, như triết học, thần học, to�n học� Họ tự g�n cho m�nh l� bao dung, tiến bộ, tầm nh�n rộng r�i. Tuy nhi�n họ kh�ng c� nghị lực tinh thần để s�ng t�c, t�m t�i ch�n l�. Họ khườn khĩnh trong mọi sinh hoạt, ở kh�ng, chẳng muốn vận dụng th�n thể. Người ươn lười kh�ng y�u mến ai ngo�i c�i th�n thể của m�nh, cũng chẳng gh�t ai, chẳng sợ nguy hiểm. Họ sống l� để sống v� cũng chẳng c� mục ti�u n�o để chết. Họ tự mục n�t với thời gian, chứ kh�ng phải v� lao động mệt nhọc. Người lười biếng quả l� g�nh nặng cho mọi người chung quanh, v� họ kh�ng hề phục vụ ai, mục ti�u n�o, m� chỉ ti�u thụ v� đ�i người kh�c hầu hạ. X� hội c�ng nhiều người lười biếng c�ng trở n�n tồi tệ. Người ươn lười l� kẻ �ch kỷ nhất v� họ tập trung mọi sự v�o th�n thể m�nh. Về căn bản, người ươn lười t�m lối tho�t khỏi c�c tr�ch nhiệm tinh thần v� x� hội, với tr�ng đợi ai đ� săn s�c cho m�nh. Thực chất hắn l� một tay ăn b�m, sống nhờ lao động của kẻ kh�c. Hắn đ�i hỏi thi�n hạ nu�i nấng hắn, cung cấp lương thực thực phẩm v� nhu cầu kh�c cho hắn để sống dễ d�i, nhung lụa. Hắn y�u cầu đặc quyền ăn b�nh m� kh�ng phải kiếm ra ! Hắn l� một kẻ v� �ch trong cộng đồng.
Việc cật vấn lương t�m h�ng ng�y phải dựa tr�n một trong bẩy nết xấu chủ yếu của t�nh �ch kỷ. N� rất kh� khăn, bởi lẽ con người ta kh�ng mấy khi chấp nhận sự thật về bản th�n. Ch�ng ta thường thiếu lương thiện với m�nh, lừa dối m�nh bằng những biện minh t�ng bấc: Vua Đavit cầu xin Thi�n Ch�a lục x�t lương t�m m�nh, kẻo nếu l�m lấy, vua sẽ bỏ qua v�i tội nghi�m trọng. Tuy nhi�n biết m�nh ch�n thật lại l� một phần thưởng. Bởi lẽ biết m�nh v� mạc khải từ Thi�n Ch�a thường đi đ�i với nhau. C�ng kh�m ph� ra m�nh như sự thật kh�ch quan c�ng cảm thấy cần đến Thi�n Ch�a v� l�c ấy Thi�n Ch�a tỏ m�nh ra cho linh hồn tốt l�nh ấy. Họ trở n�n đơn sơ ch�n th�nh v� dễ mến, ngược lại c�ng m� mờ về m�nh, con người ta c�ng trở n�n lắt l�o phức tạp. T�m hồn kh�ng chịu ph�n t�ch m�nh l� t�m hồn chứa đầy ngầm � v� quan t�m rắc rối. C�i phức tạp của n� sinh ra bởi thiếu sự th�m nhập s�u xa v�o t�nh nết của m�nh. Họ thất bại kh�ng phơi b�y được hết sự thật bản th�n v� kh�ng hội tụ năng lực v�o một mục ti�u. �T�i c� t�nh kh� xấu, t�i uống rượu qu� nhiều, t�i hay ch� chiết, hay chỉ tr�ch người, t�i lười biếng� l� những lời than phiền cửa miệng của những t�m hồn c�n ch�t cao thượng, ch�ng l� những mục ti�u quan trọng phải trừ khử. Người ta kh�ng dễ d�ng chấp nhận nếu kh�ng c� quyết t�m mạnh mẽ h�ng tho�t ra khỏi c�c th�i quen xấu. Sau đ� ch�ng ta phải nhận diện ch�ng v� bất cứ nết xấu n�o kh�c để x�a bỏ. C� bốn bước để gỡ m�nh ra khỏi t�nh hư nết xấu.
Thứ nhất: Soi rọi v�o t�m hồn. Đ�y l� bước cần thiết ng� hầu ch�ng ta c�ch ly c�c nết xấu v� xem n� như một tội nặng. Ch�ng ta ngạc nhi�n khi người kh�c chỉ tr�ch m�nh về một v�i khuyết điểm chứng tỏ ch�ng ta chưa tỉnh t�o đủ để biết r� m�nh. Một số người c�n sợ kh�ng d�m kh�m x�t lương t�m, bởi những hậu quả tai hại của việc t�m ra c�c nết xấu. Họ giống như người h�n nh�t kia kh�ng d�m mở phong thơ, v� khiếp sợ tin buồn của n�. Nhưng can đảm nh�n v�o nội t�m lại tương đương với chuẩn bệnh phần x�c. N� l� bước đầu ti�n tiến tới sức khỏe. Người con hoang đ�ng trong Ph�c �m đ� đi v�o nội t�m m�nh trước khi anh quyết định cất bước về nh� cha, v� nhận lỗi c�ng gia đ�nh. Cầm chiếc đ�n pha soi rọi v�o bản th�n ch�ng ta mới nhận ra c�c th�i xấu của m�nh v� sửa chữa, n� sẽ l�m cho ch�ng ta thấy m�nh, kh�ng như ch�ng ta muốn thấy, m� thực tế ch�ng ta đang sống.
Thứ hai: Tr�nh c�c dịp tội. Đ�y l� đường lối dễ d�ng nhất để kh�ng phạm tội. Kinh nghiệm thường ng�y cho ch�ng ta hay đường lối giữ m�nh khỏi c�c rắc rối ngo�i x� hội, l� tr�nh c�c ho�n cảnh g�y n�n ch�ng. Người hay bị phỏng mỗi khi gần lửa, th� tốt nhất l� tr�nh xa lửa. Người say sưa muốn chừa rượu th� đừng la c� qu�n rượu, người ph�ng đ�ng muốn chừa th�i xấu th� đừng gần đ�n b� nhan sắc, người c� đầu �c gian �c phải chạy khỏi c�c bạn b� trắc nết l�i cuốn m�nh v�o tội lỗi. Ch�a Gi�su n�i: �Kẻ n�o y�u nguy hiểm sẽ chết v� nguy hiểm�. Khi tội lỗi ở trong tầm tay th� kh� m� thắng được c�m dỗ. Nhưng ch�ng ta thắng dễ d�ng, nếu cương quyết tr�nh xa c�c ho�n cảnh đưa đến c�m dỗ. M�i trường c� khả năng g�y thuận lợi hay kh�ng. Bởi lẽ ho�n cảnh chung quanh ảnh hưởng đến ch�ng ta rất nhiều. Tuy nhi�n ch�ng ta được quyền lựa chọn m�i trường v� c� thể loại bỏ ho�n cảnh dẫn đến rắc rối. Ch�a ch�ng ta đ� ph�n rằng: �Nếu con mắt ngươi l�m cớ cho ngươi vấp phạm th� tốt hơn h�y m�c n� ra v� n�m xa ngươi, v� th� mất một mắt m� được v�o Nước Trời, c�n hơn c� đủ cả hai mắt m� bị n�m xuống hỏa ngục�. C�u n�i n�y c� nghĩa nếu cuốn s�ch ch�ng ta đọc, nơi chốn ch�ng ta thăm viếng, tr� chơi ch�ng ta tham gia g�y n�n h�n đ� vấp phạm lu�n l�, th� h�y cắt đứt v� n�m ra xa.
Thứ ba : H�nh động của l�ng muốn l� cốt yếu cho bất cứ th�nh c�ng n�o. C�c b�c sĩ nhất tr� rằng chẳng gi�p đỡ n�o hữu hiệu hơn cho bệnh nh�n l� � ch� muốn sống. V� vậy muốn thắng c�c nết xấu ch�ng ta phải cương quyết chống lại ch�ng. Ch�ng ta mắc phải nết xấu trước hết l� v� đ� đồng � để n� x�m nhập v�o t�nh nết ch�ng ta, cho đến khi trở th�nh c�c th�i quen hoặc ngay cả th�nh v� thức, để l�m chủ được ch�ng, cần một tiến tr�nh ngược lại, v� d�ng � ch� để ph� vỡ sinh hoạt tự ph�t của ch�ng. Hạnh kiểm của ch�ng ta kh�ng phải hệ tại những chi ch�ng ta biết m� hệ tại những điều ch�ng ta lựa chọn. M� lựa chọn lại l� việc của l�ng muốn. Sau khi đứa con phung ph� đ� suy nghĩ lại v� bỏ m�i trường tội lỗi th� bước kế tiếp hắn phải l�m l� quyết định vững chắc �T�i sẽ đứng dậy v� trở về với cha t�i�.
Thứ tư : Bước cuối c�ng l� phải c� triết l� đ�ng về cuộc sống. Điều kiện n�y cần thiết để ho�n th�nh c�ng tr�nh trở lại. Bởi lẽ � ch� cương quyết su�ng kh�ng đủ để thắng c�c th�i quen xấu. C�n cần t�nh y�u nữa, kẻ nghiện rượu kh�ng thể bỏ say sưa khi chưa t�m được l� tưởng cao hơn sự l�i cuốn của thần lưu linh. Người ta kh�ng thể từ bỏ sự dữ cho đến khi t�m được một sự thiện m� họ đ�nh gi� cao hơn tội của m�nh. Ch�a ch�ng ta cảnh c�o rằng nếu nh� n�o dọn sạch v� sắp xếp gọn g�ng m� kh�ng c� người ở th� bẩy quỷ trước đ�y sẽ trở lại, v� t�nh trạng c�n tồi tệ hơn cũ. Đ�y l� hậu quả kh�ng tr�nh khỏi, khi sự dữ được x�a bỏ, nhưng kh�ng c� điều tốt thay thế. Ngay trong triết l� c� c�u ngạn ngữ rằng Thi�n Ch�a gớm gh�t sự trống rỗng.
C�c th�i quen xấu kh�ng thể x�a bỏ nguy�n chỉ do l�ng ch� gh�t ch�ng (bởi lẽ thực tế ch�ng ta kh�ng gh�t n� nghi�m t�c). Ch�ng ta phải tẩy trừ ch�ng bằng một nội dung tốt n�o đ�. T�nh y�u mới nơi ch�ng ta phải lớn hơn t�nh nết cũ. Bởi v� ch�nh bản th�n ch�ng ta cần sửa chữa. Bất cứ c�i chi dễ d�i cũng kh�ng thay thế an to�n bằng t�nh y�u. Một người cố gắng sửa chữa th�i ki�u ngạo hoặc tham vọng xấu c� thể trở n�n tồi tệ trong tiến tr�nh hơn l� tội của hắn. L�c n�y, chẳng t�nh y�u n�o lớn hơn ngoại trừ t�nh y�u Thi�n Ch�a, kể cả những kh�t khao m� t�nh y�u th�i th�c thực hiện. Th�nh Augustin� t�m gọn ch�n l� ấy khi viết: �H�y y�u mến Thi�n Ch�a, rồi bạn muốn l�m chi th� l�m�. Bởi lẽ khi bạn thực sự y�u mến Thi�n Ch�a, bạn chẳng thể n�o l�m điều chi x�c phạm đến Ng�i, v� bạn cũng chẳng bao giờ muốn l�m hại ai nữa. Ch�ng ta phải c� một triết l� sống l�nh mạnh để chiến thắng c�c nết xấu. Triết l� n�y gi�p ch�ng ta sống xoay quanh Thi�n Ch�a, Đấng đ� dựng n�n ch�ng ta cho Ng�i v� Đấng nếu kh�ng c� t�nh y�u Ng�i, ch�ng ta buộc phải sống kiếp n� lệ buồn thảm của sự bất to�n qu�i �c.
Người thu thuế �hấp dẫn� nhất trong lịch sử thế giới l� �ng Giak�u � nếu ch�ng ta được ph�p gọi người thu thuế n�o l� hấp dẫn. �ng ta thấp b� đến độ phải tr�o l�n c�y sung để xem c�c cuộc diễu h�nh. T�n Giak�u c� nghĩa l� tinh r�ng (pure). Nhưng cuộc sống lu�n l� của �ng ngược lại với t�n ấy. Người ta g�n cho �ng c�i t�n l�o �hai mươi lăm phần trăm�. Bởi lẽ �ng được ph�p r�t 25% tiền th�u thuế của nh�n d�n. Đ� l� mức độ l�c bấy giờ. C�n thực tế th� �ng chiếm đoạt nhiều hơn. Tuy nhi�n ở cuối c�u truyện, Ph�c �m cho hay �ng ta c�n tốt hơn c�c thượng tế, luật sĩ v� đồng b�o kh�c.
Một ng�y đặc biệt n�o đ�, Ch�a Gi�su đi tới l�ng của Giak�u. Như th�i quen Giak�u leo l�n một c�y sung để coi đ�m đ�ng đi ngang qua. Những người thiếu chiều cao lu�n d�ng mưu mẹo để đền b�. Thời buổi ch�ng ta c� rất �t người l�m nghề thu thuế bắt chước Giak�u hạ m�nh bằng c�ch leo c�y, để được n�ng l�n. Tuy nhi�n Giak�u đ� được đền b� xứng đ�ng. Bởi v� Ch�a ch�ng ta nh�n thấy �ng v� y�u cầu �ng cho nghỉ lại nh�. Xin lưu � bất cứ khi n�o Ch�a Gi�su muốn ban ơn th� Ng�i thường xin một ơn huệ trước đ�.
Khi cửa đ� đ�ng, đ�m đ�ng b�n ngo�i trở n�n giận dữ, kh�ng phải v� �ng thu thuế bất lương m� v� Ch�a Gi�su. Ng�i ăn uống với kẻ tội lỗi, mang tiếng xấu, bị x� hội khinh bỉ. Việc n�y l� một gương m� to lớn, người đạo đức kh�ng bao giờ h�nh động như vậy. Nhưng Ch�a Gi�su lại nh�n vấn đề kh�c đi, Ng�i coi như m�nh t�m thấy con chi�n lạc. Sau mấy ph�t chuyện v�n, lương t�m �ng thu thuế khởi sự thức tỉnh � bởi lẽ trước đ�y n� chỉ ngủ m� chứ kh�ng bao giờ chết hẳn � Giak�u đứng l�n tuy�n bố m�nh sẽ sửa chữa tất cả những thiệt hại đ� l�m cho người kh�c. �ng sẽ l�m ph�c nửa phần gia t�i cho kẻ ngh�o kh� v� trả lại gấp bốn lần cho những ai �ng gian lận.
Đền b� l� bổn phận lu�n l�. X� hội văn minh ng�y nay v� qu� quan t�m đến tiền bạc lợi lộc cho n�n hầu như sẵn s�ng bỏ qua đền b�, kh�ng nhớ đến bổn phận nữa. Người ta chẳng bao giờ đền b� cho bất cứ ai bị gian lận. Th� dụ nh� tư bản trả lương qu� thấp cho c�ng nh�n, chủ tịch c�ng đo�n đổ xăng v�o b�nh sữa chuyển đến bệnh viện trong một cuộc đ�nh c�ng. C�ng nh�n TV rađio chồng chất chi ph�, v� một linh kiện thay thế cho c�i đ� hư. Một ng�y l�m việc kh�ng xứng đ�ng với tiền c�ng� L�c n�y c�ng bằng kể như mất dạng, c�ng bằng m� thế giới cần đến để sống h�a b�nh v� thịnh vượng. Lương t�m cắn rứt kh�ng đủ, hổ thẹn kh�ng đủ, che đậy bất lương bằng mặc cảm ch�ng Oedipus, hay sợ �ng, sợ b�, sợ cha mẹ kh�ng đủ. Phải c� sự ho�n lại t�i sản đ� bị cuớp đi cho khổ chủ. Nếu kh�ng t�m thấy khổ chủ th� số tiền phải l�m ph�c cho c�c kẻ ngh�o khổ. Đền b� l� phục hồi cho tha nh�n nguy�n trạng quyền lợi v� bổn phận m� ch�ng ta đ� lấy đi.
L� do m� ch�ng ta phải đền b� v� những bất lương của m�nh th� qu� r� r�ng. Luật tự nhi�n, cũng như luật đất nước x�c nhận quyền sở hữu mỗi c� nh�n, tr�n c�c của cải. Nếu ch�ng ta ăn cắp c�c vật ấy đ�m nay, s�ng mai kh�ng đương nhi�n thuộc về m�nh. Thời giờ qua đi kh�ng l�m cho vật bất hợp ph�p trở th�nh hợp ph�p. Trong Cựu Ước luật L�vi qui định rằng người Do th�i buộc phải trả 5 con b� v� ăn cắp một con, 4 con cừu cho một con bị ăn trộm�. Thời gian kh�ng hề x�a bỏ bổn phận đền b�, nếu đ� ăn cắp đồ vật của h�ng x�m.
Kiếm tiền một c�ch bất lương rồi bỏ v�o ng�n h�ng bằng t�n vợ, kh�ng hề tho�t khỏi bổn phận đền b�. Bởi v� những người như vậy chẳng bao giờ l�m chủ t�i sản m�nh b�c lột kẻ kh�c. Hắn chẳng hề l�m một dịch vụ n�o tr�n t�i sản như vậy một c�ch hợp ph�p. Th� dụ một người b�n khăn tay giả vờ bằng lụa qu�, nhưng thực chất l� bằng sợi h�a học. Người b�n bắt buộc phải đền b� cho kh�ch h�ng. Một người bu�n xe hơi cũ n�i dối với kh�ch h�ng rằng xe c�n trong t�nh trạng ho�n hảo, nhưng thực sự hắn đổ mạt cưa v�o bộ số để l�m cho xe chạy ngon �m được v�i c�y số rồi hư. Người gian dối buộc phải đền b�.
C� một c�u truyện hư cấu về một người đ�n �ng đi xưng tội. Trong l�c kể tội hắn th� lẹ chiếc đồng hồ đeo tay của Cha xứ, rồi n�i với Cha hắn đ� ăn cắp chiếc đồng hồ. Cha xứ n�i : �Con phải trả lại người ta�. T�n trộm thưa: �Con đưa cho Cha được kh�ng ?� Cha xứ n�i : �Kh�ng, đưa cho chủ n�. Hối nh�n thưa : �Nhưng chủ n� kh�ng lấy lại�. Cha xứ trả lời : �Trong trường hợp n�y, con c� thể giữ�.
Nếu đ�y kh�ng phải l� truyện hư cấu, th� hối nh�n vẫn c� tr�ch nhiệm đền b�, kh�ng những khổ chủ m� c�n Thi�n Ch�a nữa. Lương thiện kh�ng chỉ l� ch�nh s�ch, n� c�n l� bổn phận.