HUYNH ĐOÀN GIÁO DÂN ĐA MINH Cầu nguyện – hiệp thông – học hành – sứ vụ
Việc học hỏi những biểu tượng này không chỉ là vấn đề thẩm mỹ; đó còn là một hành trình tái khám phá di sản Kitô giáo chung từng định hình toàn vùng Địa Trung Hải và lan rộng vượt xa hơn.
Kitô giáo Đông phương sở hữu một ngôn ngữ biểu tượng giàu tính thần học, đã định hình thiên niên kỷ đầu tiên của Hội Thánh. Tuy nhiên, nhiều tín hữu Công giáo ngày nay chỉ biết những mảnh rời rạc. Những biểu tượng này không phải là trang trí thuần túy: chúng phát sinh từ kinh nguyện, từ suy tư thần học, và từ ký ức của các cộng đoàn tiên khởi trải dài từ Antiôkia đến Constantinopolis.
Dưới đây là năm biểu tượng thiết yếu mở ra cánh cửa bước vào thế giới đức tin đó.
- Thánh giá Thượng phụ (Patriarchal Cross)
Thoạt nhìn, thánh giá Thượng phụ giống thập giá quen thuộc, nhưng có hai thanh ngang trên một trục dọc. Thanh ngang trên – ngắn hơn – tượng trưng cho tấm bảng ghi án đặt trên đầu Chúa Giêsu trong cuộc Thương Khó. Thanh ngang dưới – dài hơn – diễn tả cánh tay Người dang rộng trên thập giá.
Trong truyền thống icon Đông phương, thánh giá ba thanh còn có thanh gác chân nghiêng: phần hướng lên phía bên hữu Chúa biểu tượng ơn cứu độ; phần hướng xuống phía bên tả biểu tượng phán xét. Cấu trúc thánh giá vừa diễn tả biến cố lịch sử vừa nói lên mầu nhiệm cứu độ trong phụng vụ Đông phương.
Thánh giá Maronite – xuất hiện nổi bật trong chuyến tông du của Đức Giáo hoàng tại Libăng – cũng có ba thanh ngang, nhưng đặt sát nhau trên phần trên của trụ dọc, và tăng dần chiều dài. Ba thanh ấy tượng trưng Ba Ngôi Thiên Chúa, sự hiệp thông của Giáo hội Maronite với Rôma (Thượng phụ – giám mục – Đức Giáo hoàng), và trong truyền thống Libăng, chúng được vẽ như những chồi non từ Cây Sự Sống, mang “hoa trái cứu độ” đến cho nhân loại.
- Biểu tượng Khi-Rô (Chi-Rho, ΧΡ)
Là một trong những thánh tự cổ nhất – gồm hai chữ cái đầu của “Christos” – Khi-Rô được sử dụng cả ở Đông và Tây. Nhưng trong nghệ thuật Đông phương, biểu tượng này thường được khắc một cách kín đáo ở góc các icon hoặc trên các thềm đá cẩm thạch cổ.
Khi được bao trong vòng tròn, Khi-Rô gợi lên ý niệm vĩnh cửu: Đức Kitô là trung tâm của thời gian, tạo thành, và phụng vụ. Các Kitô hữu tiên khởi đã khắc Khi-Rô trên cửa nhà và mộ phần như một lời tuyên xưng âm thầm nhưng bền bỉ, vượt qua bách hại và những đổi thay của lịch sử.
- Thiên thần Seraphim sáu cánh
Kitô hữu Đông phương diễn tả phụng vụ thiên quốc bằng những hình ảnh hết sức sống động. Thiên thần Seraphim sáu cánh, được mô tả trong thị kiến của ngôn sứ Isaia về triều đình Thiên Chúa, xuất hiện nổi bật trong tranh khảm mái vòm và các icon đại lễ.
Ba đôi cánh – một che mặt, một che chân, và một để bay lượn – diễn tả sự thánh thiện uy nghi và góp phần hình thành thần học về phẩm trật các thiên thần. Tại nhiều thánh đường Byzantin, hình ảnh Seraphim được đặt tại giao điểm của các vòm, như dấu chỉ rằng trong Thánh Lễ, cộng đoàn đang đứng ở ngưỡng cửa trời.
- Iconostasis
Hơn cả một bức bình phong, iconostasis là “kiến trúc biểu tượng của ơn cứu độ.” Được dựng giữa cung thánh và gian tín hữu, iconostasis mang các hàng icon theo trật tự thần học: Đức Kitô, Đức Mẹ, thánh bổn mạng, cùng các mầu nhiệm chính của niên lịch phụng vụ.
Iconostasis không che khuất bàn thờ; đúng hơn, nó mạc khải bàn thờ qua những hình ảnh loan báo mầu nhiệm Nhập Thể. Các thần học gia Đông phương xem iconostasis như điểm giao thoa giữa trời và đất, nơi cộng đoàn cùng tham dự vào “phụng vụ thiên quốc” mà Sách Giáo Lý Công giáo đề cập.
- Thánh giá Rửa Tội
Khác với thập giá diễn tả cuộc Thương Khó, thánh giá Rửa Tội của Đông phương làm nổi bật chiến thắng và vinh quang của Đức Kitô. Thường được trang trí rực rỡ, thánh giá này được dìm xuống nước ba lần trong nghi thức Rửa Tội.
Điều này diễn tả xác tín nền tảng của cả Đông và Tây: Rửa Tội không chỉ là biểu tượng, nhưng là hành vi tái sinh bản thể, làm cho người lãnh nhận trở nên thụ tạo mới trong Đức Kitô. Sự trang trí lộng lẫy diễn tả niềm vui của “sự sinh ra trong Đức Tin.” Nhiều tín hữu Đông phương mang thánh giá Rửa Tội bên mình như tín hữu Công giáo mang thánh giá hoặc ảnh kính.
Kitô giáo Đông phương diễn đạt thần học bằng màu sắc, đường nét và biểu tượng. Việc hiểu biết các dấu chỉ này không chỉ làm phong phú cảm quan thẩm mỹ, nhưng còn giúp chúng ta trở về với di sản Kitô giáo chung từng định hình toàn vùng Địa Trung Hải và hơn thế nữa.
CHIA SẺ / SHARES:
